Πολύ συχνά βρισκόμαστε στη δυσάρεστη θέση να πιάνουμε τον εαυτό μας να έχει ξεχάσει σημαντικές υποχρεώσεις, γεγονότα ή αντικείμενα, ή ακόμη να μη μπορεί να θυμηθεί κάτι, παρά τη μεγάλη προσπάθεια που καταβάλει. Πολύ συχνά ανησυχούμε ότι αυτό που μας συμβαίνει είναι πολύ σοβαρό και ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα άνοιας ή Alzheimer. Πολύ συχνά λοιπόν καταλήγουμε στην ερώτηση «ξεχνάω… τι μου συμβαίνει;».
Αν η παραπάνω παράγραφος σας θυμίζει κάτι προσωπικό, τότε αρχικάσυνιστώ ψυχραιμία!
Όταν αντιλαμβάνεστε πως έχετε ξεχάσει κάτι το οποίο θα έπρεπε να το έχετε θυμηθεί, πάρτε δύο βαθιές ανάσες και προσπαθήστε να «καθαρίσετε» το μυαλό σας από σκέψεις που σας προκαλούν άγχος. Τοάγχοςσε αυτές τις καταστάσεις είναι κακός σύμβουλος. Για να σας βοηθήσω να ακολουθήσετε αυτή τη διαδικασία πιο εύκολα, θα σας εξηγήσω τι είναι η μνήμη, τι σημαίνει «ξεχνάω» και γιατί το να ξεχνάμε είναι απολύτως φυσιολογική διαδικασία.
Η μνήμη είναι ένασύστηματο οποίο διαχειρίζεται πληροφορίες, τις αποθηκεύει σε κατάλληλα μέρη στον εγκέφαλό μας και όταν χρειάζεται τις αναζητάει και τις φέρνει στην επιφάνεια. Είναι εύκολο να παρομοιαστεί με την μνήμη του υπολογιστή μας, η οποία αποθηκεύει σε συγκεκριμένα τμήματα του σκληρού δίσκου τα δεδομένα που του δίνουμε και όταν θέλουμε να βρούμε ένα από αυτά, η «Αναζήτηση» τα ανασύρει και πλέον μπορούμε να τα επεξεργαστούμε.
Η ανθρώπινη μνήμη όμως έχει κάποιες σημαντικές διαφορές από τη μνήμη του υπολογιστή μας.
Πρώτον, έχει την ικανότητα να αποθηκεύει αυτόματα, χωρίς να της δώσουμε εμείς ξεκάθαρες εντολές, τις πληροφορίες σε ομάδες σύμφωνα με κάποια κριτήρια. Για παράδειγμα, όταν απομνημονεύουμε ένα γεγονός, θυμόμαστε τον τόπο στον οποίο έλαβε μέρος, τους ανθρώπους που παραβρίσκονταν, τη μέρα και την ώρα που συνέβη. Η μνήμη μας αποθηκεύει όλες αυτές τις πληροφορίες μαζί, βάζοντας την ταμπέλα «γεγονός Χ», κάτι που δεν μπορεί να κάνει αυτόματα ο υπολογιστής μας.
Δεύτερον, ο εγκέφαλός μας δίνει πολύ συχνά στις αναμνήσεις μας ένα συναισθηματικό στίγμα. Θυμόμαστε την πρώτη φορά που μπήκαμε στο αεροπλάνο και τον φόβο που μας διακατείχε. Θυμόμαστε τι σημαίνει η λέξη «τετραπέρατος» και πως αισθανθήκαμε όταν μας την εξήγησαν. Φυσικά, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μας δεν μπορεί να βιώσει κανένα είδος συναίσθημα.
Τρίτον, το σύστημα της μνήμης μας διαχειρίζεται αδιάκοπα καινούριες και παλιές πληροφορίες που περνάνε από το νου μας. Όταν μαθαίνουμε ή προσπαθούμε να απομνημονεύσουμε κάτι καινούριο, ο εγκέφαλός μας αναλαμβάνει νέες υποχρεώσεις: πρέπει να αξιολογήσει την πληροφορία, να αποφασίσει εάν είναι σημαντική, να την ταιριάξει με παλαιότερες πληροφορίες ή να την αποθηκεύσει σε μία νέα θέση. Η ικανότητα του νου μας να συνδυάζει μία νέα γνώση με παλαιές και να αποδίδει νόημα, είναι μοναδική απέναντι στις υποδεέστερες (μέχρι σήμερα) λειτουργίες ενός υπολογιστή.
Τέλος, η μνήμη μας έχει την ικανότητα να ξεχνά και να διαγράφει πληροφορίες που δεν χρησιμοποιεί πλέον ή τις αξιολογεί ως μη σημαντικές, σε αντίθεση με το σκληρό δίσκο από τον οποίο διαγράφονται δεδομένα όταν το ζητάμε εμείς (ή όταν χαλάσει).
Ας συνοψίσουμε ό,τι γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για το σύστημα της μνήμης, ακολουθώντας μία χρονική πορεία στην οποία θα ορίσουμε στάδια.
Στάδιο 1: Στο νου μας ενεργοποιούνται πληροφορίες που λαμβάνουμε από το περιβάλλον ή σκέψεις που κάνουμε σχετικά με μελλοντικά σχέδια. Φανταστείτε ότι στο νου μας βρίσκεται μια οθόνη πάνω στην οποία προβάλλονται όλες οι σκέψεις και ό,τι υπάρχει στο μυαλό μας τη δεδομένη στιγμή.
Σκεφτείτε ένα μικρό καλυβάκι μέσα σε ένα καταπράσινο δάσος... Η εικόνα αυτή προβλήθηκε για ελάχιστα δευτερόλεπτα στην οθόνη του νου σας. Όταν ακούτε έναν αριθμό τηλεφώνου που πρέπει να συγκρατήσετε ο αριθμός προβάλλεται ως εικόνα και ως ήχος πάνω στην οθόνη. Το ίδιο συμβαίνει και όταν για παράδειγμα σκέφτεστε πως φεύγοντας από το σπίτι πρέπει να πάρετε μαζί σας τους λογαριασμούς.
Η συγκεκριμένη οθόνη έχει ορισμένες χαρακτηριστικές ιδιότητες: εξαρτάται άμεσα από την προσοχή μας, έχει συγκεκριμένη χωρητικότητα και είναι επιρρεπής στα συναισθήματά μας. Αυτό σημαίνει ότι εάν δεν προσέξουμε ένα ερέθισμα (ένα τμήμα μίας πληροφορίας - π.χ. ένα ψηφίο τηλεφώνου), εάν ταυτόχρονα λαμβάνουμε πολλές πληροφορίες (π.χ. διαβάζουμε και ακούμε ραδιόφωνο ταυτόχρονα) ή βιώνουμε έντονα συναισθήματα (σκεφτόμαστε καταστάσεις που μας αγχώνουν) οι πληροφορίες που θα προβληθούν στην οθόνη θα είναι κάπως διαφορετικές από αυτές που στοχεύουμε να συγκρατήσουμε στη μνήμη μας. Η οθόνη μπορεί να συγκρατήσει οποιαδήποτε νέα πληροφορία για ελάχιστα δευτερόλεπτα. Ένα μέρος από ό,τι προβάλλεται θα περάσει στο Στάδιο 2, ενώ τα υπόλοιπα θα χαθούν.
Λέξη κλειδί για αυτό το Στάδιο είναι η «Προσοχή».
Στάδιο 2: Οι πληροφορίες που θα προχωρήσουν σε αυτό το στάδιο θα αποθηκευτούν για κάποιο διάστημα στην μνήμη και θα ενσωματωθούν στις γνώσεις που υπάρχουν ήδη ή θα σχηματίσουν καινούριες.
Οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν το εάν μία πληροφορία θα περάσει από το Στάδιο 1 στο Στάδιο 2 είναι πολλοί και διαφορετικοί, ωστόσο αποτελούν τις κύριες αιτίες που μας οδηγούν στο να παραπονιόμαστε ότι ξεχνάμε.
Για παράδειγμα, όταν δε δίνουμε προσοχή στην πληροφορία ή τη θεωρούμε μη σημαντική, όταν η οθόνη του νου μας είναι «απασχολημένη» με άλλες σκέψεις ή όταν σκεφτόμαστε τα συναισθήματά μας, όταν κατευθείαν μετά από μία πληροφορία ακολουθούν άλλες παρόμοιες, όταν η πληροφορία είναι αρκετά σύνθετη ή δύσκολη για να την κατανοήσουμε, ή ακόμη και όταν είναι πολύ συνηθισμένη και τετριμμένη, όταν πιστεύουμε ότι το άτομο που μας δίνει την πληροφορία δεν μας λέει κάτι χρήσιμο, όταν αμέσως μετά την «προβολή» της πληροφορίας συνέβη ή σκεφτήκαμε κάτι σημαντικό το οποίο τράβηξε τη προσοχή μας, κ.ά.
Εάν οι πληροφορίες κατορθώσουν και ξεπεράσουν όλα αυτά τα εμπόδια, θα μεταφερθούν στο Σύστημα 2 το οποίο θα τις αποθηκεύσει στην μακρόχρονη μνήμη (δηλαδή τη μνήμη που έχει μεγάλη διάρκεια) για μεγάλο διάστημα, από ένα λεπτό έως και μία ζωή. Λέξη κλειδί για αυτό το στάδιο είναι το «Νόημα».
Στάδιο 3: Εφόσον το σύστημα της μνήμης μας έχει αξιολογήσει μία πληροφορία ως σημαντική και την έχει απομνημονεύσει, πιθανόν να έρθει κάποια στιγμή που θα χρειαστεί να ανασύρουμε την πληροφορία από εκεί που είναι αποθηκευμένη και να την θυμηθούμε.
Σε αυτό το Στάδιο συμβαίνουν επίσης επιπλοκές. Σκεφτείτε την περίπτωση που έχετε κάνει την σκέψη ότι πρέπει να πάρετε μαζί μας από το σπίτι τους λογαριασμούς για να τους πληρώσετε. Θεωρήσατε την σκέψη σημαντική, και της επιτρέψατε να περάσει από το Στάδιο 1 στο Στάδιο 2 και πράγματι, μετά από δέκα λεπτά φεύγετε από το σπίτι με τους λογαριασμούς. Στο τέλος της ημέρας όμως συνειδητοποιείτε ότι οι λογαριασμοί δεν πληρώθηκαν, οπότε κάτι δεν λειτούργησε σωστά στο Στάδιο 3. Σκεφτείτε επίσης την άλλη περίπτωση όπου γνωρίζετε έναν καινούριο πελάτη του οποίου το όνομα δεν έχετε ξανακούσει. Μολονότι σας δυσκόλεψε, στο τέλος της ημέρας θυμόσασταν σωστά το όνομά του, όμως όταν τον ξανασυναντήσατε μετά από μία εβδομάδα, σας ήταν αδύνατον να το βρείτε. Τα δύο περιστατικά έχουν διαφορετικές αιτίες για τις οποίες συνέβησαν.
Στο πρώτο πιθανώς δεν είχατε προγραμματίσει ξεκάθαρα φεύγοντας από το σπίτι το πότε ακριβώς πρέπει να πληρώσετε τους λογαριασμούς, δεν είχατε βάλει δηλαδή κανένα χρονικό «σημάδι» (π.χ. μετά τη δουλειά) που θα σας βοηθούσε ως υπενθύμιση, ή μπορεί η μέρα σας να ήταν γεμάτη με άλλα πράγματα που σας άγχωναν και γέμισαν την οθόνη του νου σας, ώστε να μην άφηναν καμία άλλη σκέψη σε αυτή.
Στο δεύτερο περιστατικό, ίσως να επαναπαυτήκατε με το γεγονός ότι στο τέλος της μέρας θυμόσασταν το όνομα, και έτσι, δίχως επαναλήψεις μέσα στην εβδομάδα, η μακρόχρονη μνήμη σας το απέσυρε, ή μπορεί καθώς προσπαθούσατε να το θυμηθείτε να σας ερχόταν στο νου άλλα παρόμοια ονόματα και να σας μπέρδευαν.
Το Στάδιο 3 έχει δύο κατευθύνσεις: μία για το παρελθόν και μία το μέλλον. Στην κατεύθυνση του παρελθόντος το σύστημα της μνήμης προσπαθεί να ανασύρει πληροφορίες που έχει ήδη μάθει και τις έχει αποθηκευμένες κάπου στον εγκέφαλο. Στην κατεύθυνση του μέλλοντος προσπαθεί να θυμηθεί να εκτελέσει κάτι το οποίο έχει προγραμματίσει για το μέλλον (π.χ. πληρωμή λογαριασμών μετά τη δουλειά) το οποίο δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής. Όπως έγινε φανερό, και στις δύο κατευθύνσεις του Σταδίου 3 το σύστημα μπορεί να σκοντάψει, αλλά αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως συμβαίνει κάτι ανησυχητικό στον εγκέφαλό μας. Λέξη κλειδί για αυτό το Στάδιο είναι το «Σημάδι».
Συνήθως ξεχνάμε πράγματα και καταστάσεις γιατί η μνήμη μας φροντίζει να κάνει οικονομία χώρου και ενέργειας. Αυτό σημαίνει πως επειδή διαθέτει συγκεκριμένο χώρο για να αποθηκεύσει τις πληροφορίες της, δεν έχει τη δυνατότητα να κρατάει τα πάντα στα αρχεία της! Οφείλει να κάνει μία διαλογή και να απομακρύνει δεδομένα τα οποία ίσως δε χρειάζεται. Για να αποφύγουμε κάτι τέτοιο, εάν θέλουμε να θυμόμαστε μία πληροφορία για πολύ καιρό, πρέπει να φροντίσουμε να τη χρησιμοποιούμε και να την επαναλαμβάνουμε τακτικά.
Εάν έχετε διαβάσει όλα αυτά και ακόμη δεν έχετε πειστεί πως (με την προϋπόθεση ότι δεν είστε άνω των 60 ετών και δεν έχετε διαγνωσθεί με νευρολογική πάθηση) η μνήμη σας είναι ένα τεράστιο matrix και πως είναι φυσιολογικό να ξεχνάτε ως ένα βαθμό, κάντε ένα πείραμα στον εαυτό σας: Στην αρχή του κειμένου [μην κοιτάξει στην αρχή του κειμένου] υπάρχει μία λέξη γραμμένη με έντονα κόκκινα γράμματα. Ποια είναι; Εάν απαντήσατε σωστά, τότε σίγουρα θα θυμάστε για καιρό το περιεχόμενο του κειμένου. Εάν θυμάστε λάθος, τότε ίσως θα ήταν χρήσιμο να ακολουθούσατε κάποιες στρατηγικές απομνημόνευσης, χωρίς βιασύνη και άγχος, εμποδίζοντας την οθόνη του νου σας να κατακλυστεί από τις υποχρεώσεις!
Η μνήμη δεν είναι αυτό που ήμασταν παλιά, είναι αυτό που είμαστε τώρα. Αγαπήστε το «τώρα», κατανοώντας τη μνήμη σας.
Πέτρος Κεχαγιάς
MScΝευροψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής
Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ.
www.facebook.com/psychologoslimnos
www.psychologoslimnos.weebly.com
