Διεκδίκηση: επιθετική συμπεριφορά ή υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας;

Είμαστε διεκδικητικοί όταν υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματά μας χωρίς να παραβιάζουμε τα δικαιώματα των άλλων.  Η διεκδικητικότητα υπονοεί ότι μπορούμε να εκφράσουμε τα θέλω μας, τις επιθυμίες μας και τα ενδιαφέροντά μας, να αποδεχτούμε φιλοφρονήσεις με άνεση, χωρίς αίσθηση αμηχανίας, να διαφωνήσουμε ανοιχτά, να ζητήσουμε εξηγήσεις και να πούμε «όχι» χωρίς το φόβο της απόρριψης. Με λίγα λόγια, όταν είμαστε διεκδικητικοί, είμαστε ειλικρινείς και πιο χαλαροί και ήρεμοι στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. 

Τα άτομα με χαμηλή διεκδικητικότητα δεν πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν συναισθήματα και γνώμες.  Ως αποτέλεσμα, εύκολα γίνονται θύματα εκμετάλλευσης ή κακής μεταχείρισης.  Πιθανώς, έμαθαν από παιδιά ότι οι αντιλήψεις τους, οι απόψεις τους, οι επιθυμίες τους και τα συναισθήματά τους είναι λιγότερο σημαντικά ή σωστά από των άλλων.  Μεγάλωσαν αμφιβάλλοντας για τον εαυτό τους και ψάχνουν επιβεβαίωση και καθοδήγηση από τους άλλους.

Αν και ως παιδιά δεν έχουμε επιλογή για τον τρόπο που μεγαλώνουμε, ως ενήλικες μπορούμε να αποφασίσουμε αν θέλουμε να συνεχίσουμε αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς ή όχι.  Ποια όμως είναι τα δικαιώματά μας ως ενήλικες και ποιες οι λανθασμένες αντιλήψεις που τα καταπατούν; Μερικά παραδείγματα…

                Επειδή ενίοτε διαφοροποιούμαστε λοιπόν από τους άλλους, ακόμα και από σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή μας (π.χ. συζύγους, γονείς), η διεκδικητικότητα μας βοηθά να γεφυρώνουμε τις διαφορές αντί να γινόμαστε επιθετικοί ή συνεχώς να υποχωρούμε.  Η διεκδικητικότητα δείχνει αυτοσεβασμό, καλή αίσθηση της αξίας μας και καλή αυτοπεποίθηση. 

                Η διεκδικητικότητα είναι μια δεξιότητα που μπορούμε να τη μάθουμε, δεν είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που είτε γεννιόμαστε με αυτό είτε όχι.  Όταν δεν υιοθετούμε ένα διεκδικητικό τύπο συμπεριφοράς, τότε καταφεύγουμε σε μία από τις τρεις παρακάτω συμπεριφορές που έχουν μειονεκτήματα και προκαλούν προβλήματα στις σχέσεις μας με τους άλλους.

1. Επιθετικός τύπος συμπεριφοράς: Το άτομο εκφράζεται μεν με ειλικρίνεια, αλλά χωρίς κανένα σεβασμό απέναντι στους άλλους.  Νιώθει ανώτερα και συμπεριφέρεται υποτιμητικά.  Το πλεονέκτημα αυτής της συμπεριφοράς είναι ότι παίρνουν αυτό που θέλουν.  Το μειονέκτημα είναι ότι προκαλούν αρνητικά συναισθήματα στους άλλους, κάνουν πολλούς εχθρούς και οι άλλοι, από φόβο, τους συμπεριφέρονται με ανειλικρίνεια.
2. Παθητικός τύπος συμπεριφοράς: Εδώ, οι γνώμες, οι επιθυμίες και τα συναισθήματα καταπιέζονται ή εκφράζονται μερικώς.  Το άτομο έχει έντονη αίσθηση κατωτερότητας.  Ως πλεονέκτημα αναγνωρίζεται η αποφυγή της ευθύνης για λήψη αποφάσεων και του ρίσκου του να πάρει το άτομο θέση για ένα θέμα.  Στα μειονεκτήματα συγκαταλέγονται η αίσθηση ανικανότητας, η χαμηλή αυτοπεποίθηση και να ζει κάποιος σύμφωνα με τις αποφάσεις άλλων. 
3. Παθητικός – επιθετικός τύπος συμπεριφοράς: χαρακτηρίζεται από μη λεκτική επιθετικότητα που εκφράζεται με αρνητική συμπεριφορά.  Αντί το άτομο να εκφραστεί με ειλικρίνεια, σταματά να μιλά και γίνεται χειριστικό με τη συμπεριφορά του.  Μπορεί να εμφανίζεται ευγενικό, φιλικό και ότι συμφωνεί αλλά στην πραγματικότητα ενεργεί ύπουλα και εις βάρος των άλλων.  Βραχυπρόθεσμα, το άτομο αποφεύγει συγκρούσεις και εμφανίζεται συνεργάσιμο.  Μακροπρόθεσμα όμως η συμπεριφορά γίνεται αντιληπτή, απομονώνεται από τους άλλους και κάνει εχθρούς.

Συχνά οι άνθρωποι μπερδεύουν τη διεκδικητική με την επιθετική συμπεριφορά. Η διεκδικητική συμπεριφορά διαφέρει από όλα τα παραπάνω καθώς εκφραζόμαστε ελεύθερα, χωρίς να παραβιάζουμε τα δικαιώματα των άλλων.  Βασίζεται στην υπόθεση ότι ως άνθρωποι έχουμε τις διαφορές μας αλλά παράλληλα έχουμε όλοι το δικαίωμα να εκφραστούμε.  Τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα είναι η ενεργή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, η κατάκτηση πραγμάτων χωρίς την απαξίωση των άλλων, η ικανοποίηση της ανταλλαγής απόψεων, ιδεών και συναισθημάτων με σεβασμό, η αίσθηση ισότητας και η υγιής αυτοπεποίθηση.

Η διεκδικητικότητα έχει αποδειχθεί ότι βοηθά στην κατάθλιψη, το θυμό και το διαπροσωπικό άγχος.  Επιτρέπει στο άτομο να φροντίζει των εαυτό του και να δημιουργεί ισότιμες, υγιείς σχέσεις.