Τι είναι όμως η ανυπακοή; Τα παιδιά που τους ζητείται από το γονιό να κάνουν κάτι και δεν το κάνουν είναι ανυπάκουα. Ο ορισμός της ανυπακοής έχει δύο μέρη: το ένα μέρος αφορά στο γονιό που ζητά από το παιδί κάτι και το άλλο αφορά στο παιδί που αρνείται να το κάνει. Και οι γονείς και το παιδί πρέπει να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, ώστε να αυξηθεί η υπακοή του παιδιού.
Τα ανυπάκουα παιδιά είναι αρκετά δύσκολα στη διαχείρισή τους και οι γονείς ίσως να μη γνωρίζουν τις απαραίτητες δεξιότητες για να τα βοηθήσουν να συμμορφωθούν.
Αυτοί οι γονείς συχνά φωνάζουν, είναι ασυνεπείς με τις μεθόδους τους, χρησιμοποιούν αναποτελεσματικές εντολές, ενδίδουν στο πείσμα του παιδιού και ενίοτε χρησιμοποιούν βία. Όλες αυτές οι μέθοδοι μπορούν, παραδόξως, να ενισχύσουν την προβληματική συμπεριφορά. Το παιδί και οι γονείς μπαίνουν σε έναν αγώνα εξουσίας και πλέον ο στόχος είναι ποιος θα νικήσει. Οι γονείς λοιπόν ήδη γνωρίζουν πολύ καλά πόσο δύσκολο είναι να κερδίσουν τη συνεργασία και την υπακοή του παιδιού, ακόμα και σε απλές απαιτήσεις. Υπάρχουν όμως κάποιες συμπεριφορές που μπορούν οι γονείς να αλλάξουν, για να το πετύχουν αυτό.
Βήμα 1ο – δίνουμε αποτελεσματικές εντολές
Όπως έχει αναφερθεί, ο ορισμός της ανυπακοής είναι ότι ζητήθηκε από το παιδί να κάνει κάτι κι εκείνο δεν το έκανε. Είναι χρήσιμο να σκεφτούμε αν ο τρόπος που το ζητάμε συνεισφέρει στο πρόβλημα. Οι περισσότεροι γονείς δίνουν εντολές με τους παρακάτω τρόπους:
• Γενικές εντολές: με γενικόλογα λέμε στο παιδί τι περιμένουμε από εκείνο (π.χ. «σταμάτα», «συμμορφώσου»). Δε δίνει στο παιδί να καταλάβει τι ακριβώς θέλουμε.
• Ερώτηση – εντολή: ρωτάμε σε μια προσπάθεια να κερδίσουμε τη συμμόρφωση (π.χ. «μπορείς σε παρακαλώ να μαζέψεις τα παιχνίδια σου;»). Εφόσον ρωτάμε, το παιδί έχει δικαίωμα να απαντήσει αρνητικά.
• Λογική εντολή: Εξηγούμε στο παιδί γιατί πρέπει να συμμορφωθεί και να υπακούσει (π.χ. «πρέπει να ντυθείς αμέσως γιατί αν δε το κάνεις, θα αργήσουμε για το ραντεβού μας»). Το παιδί μπορεί να επιλέξει να επιχειρηματολογήσει ενάντια σε αυτή τη λογική («έχουμε πολλή ώρα, δε θα αργήσουμε»).
• Πολλαπλές εντολές: λέμε στα παιδιά πολλά πράγματα ταυτόχρονα (π.χ. «μάζεψε τα παιχνίδια σου, φτιάξε το κρεβάτι σου, πλύνε τα χέρια σου και έλα να φας»). Ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά είναι πολύ εύκολο να μπερδευτούν και να ξεχάσουν μια εντολή.
• Επαναλαμβανόμενη εντολή: επαναλαμβάνουμε την ίδια εντολή ξανά και ξανά. Το παιδί μαθαίνει ότι ο γονιός δεν εννοεί την εντολή του την πρώτη φορά που την εκφράζει.
• Συγκεκριμένη, απλή εντολή: εκφράζουμε μια μόνο εντολή, πολύ συγκεκριμένη με 10 λέξεις ή λιγότερες (π.χ. «βάλε τα παιχνίδια σου στο κουτί»). Είναι ο καλύτερος τρόπος να ζητάμε από το παιδί να κάνει κάτι, καθώς του λέει ακριβώς τι πρέπει να κάνει. Για να είναι αποτελεσματική, θα πρέπει να ειπωθεί μόνο μια φορά.
Βήμα 2ο – δίνουμε αποτελεσματικές προειδοποιήσεις
Η απλή έκφραση μιας εντολής και η επιβράβευση της υπακοής ίσως να μην είναι αρκετά για να κερδίσουμε τη συνεργασία του παιδιού. Η χρήση αποτελεσματικών προειδοποιήσεων και φυσικών/λογικών συνεπειών είναι επίσης σημαντική. Ο καλύτερος τρόπος να εκφράσουμε μια προειδοποίηση είναι με τη μορφή «αν... τότε». Για παράδειγμα, αν το παιδί αρνείται να μαζέψει τα παιχνίδια του, ο γονιός μπορεί να πει «αν δεν τα μαζέψεις, τότε θα τα μαζέψω εγώ και θα τα κρύψω». Αυτός το τρόπος βοηθά τα παιδιά να καταλάβουν τι θα συμβεί αν δε συμμορφωθεί. Είναι πολύ σημαντικό η προειδοποίηση να ειπωθεί μόνο μια φορά. Το παιδί θα μάθει να υπακούει στην προειδοποίηση, χωρίς να χρειάζεται να υποστεί αρνητικές συνέπειες, αν ο γονιός μείνει σταθερός σε αυτή τη μέθοδο, χωρίς να υποκύπτει και να υποχωρεί.
Βήμα 3ο – Δίνουμε θετικές και αρνητικές συνέπειες
Τη συμμόρφωση και την υπακοή θα πρέπει να τη συνοδεύει μια επιβράβευση. Αυτή μπορεί να έχει οποιαδήποτε μορφή, ένα «μπράβο» ή ένα «ευχαριστώ», μια μικρή έκπληξη, παροχή ενός προνομίου κτλ. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε η επιβράβευση να μη γίνει δωροδοκία (για το συγκεκριμένο θέμα, διαβάστε τα άρθρα «Επιβράβευση ή Δωροδοκία; Ιδού η απορία!» και «η σωστή χρήση της επιβράβευσης και ο σχεδιασμός ενός προγράμματος» http://psychopedia.gr/epivravefsi-dorodokia-idou-aporia/ http://www.limnosfm100.gr/epilegmena/item/29109-i-sosti-xrisi-tis-epivravefsis-kai-o-sxediasmos-enos-apotelesmatikoy-programmatos.html ).
Την ανυπακοή θα πρέπει να την ακολουθεί μια μικρή συνέπεια. Είναι σημαντικό αρνητική συνέπεια να δοθεί αμέσως μετά την ανυπακοή, να εξηγηθεί στο παιδί πολύ σύντομα γιατί συμβαίνει και να είναι λογικό και φυσικό επακόλουθο της συμπεριφοράς του (για περισσότερες λεπτομέρειες διαβάστε το άρθρο για τις συνέπειες http://psychopedia.gr/timoria-synepies-kati-parapano-apo-ena-pechnidi-tis-lexis/)
Βήμα 4ο – Αποκλιμάκωση
Είναι πάρα πολύ σημαντικό να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να προσπαθήσουμε να αποκλιμακώσουμε τυχόν μάχες εξουσίας. Όταν ζητάμε υπακοή και συνεργασία, πρέπει να αποφεύγουμε τους συναισθηματισμούς και να κρατάμε μια ουδέτερη συναισθηματικά στάση. Αν μείνουμε ήρεμοι και δεν μπούμε σε μάχες εξουσίας με το παιδί, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουμε τη συνεργασία του (για ιδέες πώς να παραμείνετε ήρεμοι δείτε το άρθρο για τη διαχείριση του γονεϊκού άγχους στη σελίδα http://www.limnos-psychology.gr ). Αν νομίζετε ότι θα χάσετε την ψυχραιμία σας είναι καλύτερο να απομακρυνθείτε για λίγο και να προσπαθήσετε αργότερα.
Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι πολύ αποτελεσματικές όταν εφαρμόζονται με υπομονή και συνέπεια. Συχνά, όταν αποτυγχάνουν, είναι γιατί ο γονιός τις χρησιμοποιεί σποραδικά ή εγκαταλείπει γρήγορα. Να είστε προετοιμασμένοι... χρειάζεται αρκετός καιρός, βδομάδες ίσως και μήνες, για να αλλάξουμε ή να βελτιώσουμε τη συμπεριφορά του παιδιού. Αυτό που θα βοηθήσει τους γονείς να μείνουν σταθεροί είναι να σκέφτονται ότι η προσπάθεια και η κούραση θα έχει θετικά αποτελέσματα, ενώ η υποχώρηση και η παράδοση θα διατηρήσει την τωρινή, κακή κατάσταση.
