Τέλη Μαΐου, βρισκόμαστε σε μια σπιτική αυλή στο χωριό Δάφνη, στη βορειοδυτική πλευρά της Λήμνου, και παρατηρούμε τους οικοδεσπότες να ετοιμάζουν το μεσημεριανό. Δεν γνωριζόμασταν από παλιά, ένα τηλεφώνημα ήταν αρκετό. Ναι, οι Λημνιοί είναι βαθιά φιλόξενοι. Ο κτηνοτρόφος Γιώργος Μπανάβος μαζί με τη μαγείρισσα αδελφή του Μάλαμα και τη μητέρα τους Φωτεινή φέρνουν ένα ένα τα ντόπια καλούδια – κάθε πιάτο και μια μικρή ξενάγηση στον τόπο.
Ντομάτα, αγγούρι, μελιτζάνα, άφκο (ντόπια φάβα) και ασπρομύτικα φασόλια από το μποστάνι τους, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι διατηρούν μπαξέδες, αλλά και ζυμωτό ψωμί από δικό τους σκληρό σιτάρι, της ποικιλίας Λήμνος. Προς στιγμήν είδαμε να ζωντανεύουν μπροστά μας οι απέραντοι σιτοβολώνες που συναντήσαμε παντού, στους λόφους και στις πεδιάδες του νησιού. Τυρόπιτα με φρέσκο καλαθάκι Λήμνου, ένα από τα ΠΟΠ προϊόντα του τόπου, το οποίο λόγω ζήτησης τον βοηθάει να κρατήσει ακμαία την πρωτογενή παραγωγή του. Αρνί από το κοπάδι του Γιώργου ψημένο στον πετρόχτιστο φούρνο, γεμιστό όπως το φτιάχνουν το Πάσχα, και βιολογικό τσίπουρο από Μοσχάτο. Οι αμπελώνες, ο κύριος όγκος των οποίων εντοπίζεται στο προσφυγικό χωριό του Αγίου Δημητρίου, συνυπάρχουν με τους σιτοβολώνες. Στην παρέα είχαμε και την οικογένεια ενός παράκτιου ψαρά, του Βαγγέλη Τσίκοβα, ο οποίος έφερε πεσκέσι γαρίδες της περιοχής με τη χαρακτηριστική μπλε ουρά. Τις είχε ψαρέψει το προηγούμενο βράδυ στον κόλπο του Μούδρου. Η Λήμνος είναι εξάλλου σπουδαίος ψαρότοπος, βιότοπος της φώκιας και του δελφινιού.
Η Λήμνος είναι ο σιτοβολώνας του Αιγαίου.
Όση ώρα απολαμβάναμε το γεύμα, τα παιδιά μας έκαναν ποδήλατο στο χωριό και έπαιζαν «πόλεμο» σε ένα καταφύγιο που είχαν φτιάξει εκεί δίπλα. Μια φευγάτη καλοκαιρινή συμμορία. Κι αυτό ακριβώς προσφέρει απλόχερα η Λήμνος, την αναγκαία ανεμελιά που αναζητάμε στις διακοπές μας, τη ζωή χωρίς άγχος και κουραστικά κανονίσματα που σε δεσμεύουν, όπως οι κρατήσεις για φαγητό και για ξαπλώστρες. Ανεμελιά που προκύπτει από τους καλοσυνάτους ανθρώπους της, τις αυθεντικές γεύσεις της, που θυμίζουν την εποχή που η ντομάτα ήταν φορτωμένη αρώματα, και το μοναδικό τοπίο της, που επιτρέπει στο μάτι να χάνεται στον ορίζοντα. Η αραιή δόμηση δεν δημιουργεί οπτικά εμπόδια, δεν πνίγεσαι από εκατοντάδες κτίρια, τουναντίον κυριεύεσαι από τη φύση· η οποία οργιάζει. Σε όλες τις βόλτες με το αυτοκίνητο, από την Πλάκα, το μικροσκοπικό χωριό των Ιμβριωτών στο βορειότερο και πιο απομακρυσμένο τμήμα του νησιού που «βλέπει» την Ίμβρο και τη Σαμοθράκη, μέχρι και πέριξ της Μύρινας, της πρωτεύουσας, πέσαμε πάνω σε φίδια, σκαντζόχοιρους, φλαμίνγκο στη Χορταρολίμνη, εξωφρενικά πολλά αγριοκούνελα –οι ντόπιοι καλλιεργητές υποφέρουν από τον υπερπληθυσμό τους– και σε κάθε λογής πτηνά, με τις κουρούνες και τα κοράκια να αφθονούν. Παραμονεύουν για σπόρους, καθώς τα εύφορα ηφαιστειακά εδάφη της είναι σπαρμένα απ’ άκρη σ’ άκρη. Βέβαια, αυτός ο τόπος δεν έχει μόνο γόνιμα χώματα και εντυπωσιακή πανίδα, αλλά είναι προικισμένος και με μύθους, ιστορία και πολιτισμό.
Η αραιή δόμηση δεν δημιουργεί οπτικά εμπόδια, τουναντίον κυριεύεσαι από τη φύση· η οποία οργιάζει.
Οι ανεμόμυλοι στο χωριό Κοντιάς.
Η Λημνία Γη
Η Λήμνος είναι το νησί στο οποίο ο θυμωμένος Δίας εκσφενδόνισε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο, γιατί ο θεός της φωτιάς πήρε το μέρος της Ήρας σε έναν καβγά τους. Ο εξόριστος Ήφαιστος εγκατέστησε στο αρχαίο ηφαίστειο Μόσυχλος το εργαστήριό του και δίδαξε τη μεταλλουργία στους κατοίκους, οι οποίοι τον περιέθαλψαν. Αργότερα, μεταλαμπάδευσε την τέχνη και στα παιδιά που απέκτησε από τη νύμφη Καβειρώ, τους γνωστούς Καβείρους. Οι τελευταίοι, των οποίων η μυστηριακή λατρεία διαδόθηκε στη Σαμοθράκη και αλλού, λατρεύονταν στο Καβείριο, έναν από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους του νησιού. Βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά, κοντά στην Ηφαιστία, την αρχαία πόλη με το λίθινο θέατρο.
«Στην Ηφαιστία έφερναν οι ντόπιοι τη Λημνία Γη για να την κατοχυρώσουν ως φαρμακευτικό προϊόν», λέει η κεραμίστρια Κωνσταντίνα Δεσποτέρη, η οποία μας κερνά ελληνικό καφέ και «υποβρύχιο» στην αυλή του εργαστηρίου της στο Κοντοπούλι.
Καθισμένοι σε ψάθινες καρέκλες, περιτριγυρισμένοι από πιθάρια-γλάστρες με άγριες τριανταφυλλιές, την ακούμε να αφηγείται την ιστορία. «Η Λημνία Γη, ο κοκκινωπός πηλός του οποίου η εξόρυξη γινόταν από τον λόφο Δεσπότη μέχρι τον 19ο αιώνα, μετατρεπόταν σε δισκία και χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία παθήσεων όπως το έλκος και η δυσεντερία. Και ο Φιλοκτήτης με την ίδια γη θεράπευσε το πόδι του που το είχε δαγκώσει φίδι», καταλήγει.
Κοινοτική βρύση στο Κοντοπούλι, όπου οι πολιτικοί κρατούμενοι έρχονταν για νερό. Ανάμεσά τους, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος.
Λίγα μέτρα από την αυλή της, συναντάμε μια κοινοτική βρύση με ένα σκαλιστό λιοντάρι στο κέντρο. Εδώ, γύρω στο 1948 έρχονταν οι εξόριστοι συνοδεία φυλάκων για να πάρουν νερό. Ανάμεσά τους και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος έγραψε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων, που στέκει ακόμη στην είσοδο του χωριού, το Καπνισμένο τσουκάλι. Πολύ κοντά στο Κοντοπούλι απλώνεται και η Αλυκή, που, όπως περιέγραψε η Κωνσταντίνα, «το καλοκαίρι μοιάζει με ασημένιο φεγγάρι». Όταν την επισκεφθήκαμε, το νερό δεν είχε εξατμιστεί ακόμα, ώστε να δώσει τη θέση του σε ένα κατάλευκο, παχύ στρώμα αλατιού. Στις όχθες της λιμνοθάλασσας συναντήσαμε όμως εκατοντάδες πουλιά. Νοτιότερα της αλυκής, πάνω σε ένα ύψωμα δίπλα στην ακτή, εκτείνεται ο προϊστορικός οικισμός της Πολιόχνης, ο οποίος άνθισε κυρίως λόγω του διαμετακομιστικού εμπορίου.
Οι περισσότερες δυτικές παραλίες δεν έχουν beach bars, κάποιες εξ αυτών όπως η Χαβούλη είναι δύσβατες, ενώ ορισμένα χωριά έχουν μόνο ένα παντοπωλείο-καφενείο ανοιχτό.
Γεύση καλοκαιριού στο Μικρό Φαναράκι.
Απλά και χειροποίητα
Γενικότερα, η ανατολική πλευρά του νησιού, με εξαίρεση τον όρμο του Κέρου που έβαλε το νησί στον τουριστικό χάρτη λόγω του σερφ, είναι λιγότερο ανεπτυγμένη σε σχέση με τη δυτική. Οι περισσότερες παραλίες δεν έχουν beach bars, κάποιες εξ αυτών όπως η αμμουδερή Χαβούλη είναι δύσβατες, ενώ ορισμένα χωριά όπως η Αγία Σοφία έχουν μόνο ένα παντοπωλείο-καφενείο ανοιχτό. Στην επιστροφή μας, ρίξαμε μια γρήγορη απογευματινή βουτιά στην παραλία Μικρό Φαναράκι και κατευθυνθήκαμε στον Μούδρο, όπου μας περίμενε ο 31χρονος αγρότης Παναγιώτης Σαλαμουσάς. Ο πατέρας του Χρήστος κατόρθωσε το 2010 να αναβιώσει την καλλιέργεια της αρχαίας ποικιλίας σκληρού σίτου μαυραγάνι. «Τα άλευρα των παλιών ποικιλιών δίνουν γεύση και άρωμα στο ψωμί», λέει.
Σιτάρια, άλογα, πρόβατα, αμπέλια και εκκλησάκια κυριαρχούν στο τοπίο της ενδοχώρας.
DJ set με θέα στα χωράφια, κοντά στην παραλία Κέρος.
Γεύση είχε και το πρώιμο καρπούζι που προμηθευτήκαμε από τον καλλιεργητή Παράσχο Γκαγκά, ο οποίος στήνει τον πάγκο του κοντά στο Λειβαδοχώρι, στο κέντρο του νησιού. Οι Λημνιοί συνηθίζουν να ψωνίζουν φρούτα και ζαρζαβατικά από αντίστοιχους πάγκους ντόπιων παραγωγών, οι οποίοι διαθέτουν τα φρέσκα προϊόντα τους σε πολύ προσιτές τιμές. «Αν ερχόσασταν δύο μήνες αργότερα, θα τρώγατε και βόντινα, το μακρύ λημνιάτικο πεπόνι, το θυμάμαι από παιδί», μοιράζεται την πληροφορία ο οινοποιός Μανώλης Γκαράλης. Μαζί με τη γυναίκα του, Μαρία Μαρκάκη, μας ξεναγούν στους αμπελώνες τους κοντά στον Άγιο Δημήτριο. «Ο αέρας δεν σταματάει ποτέ, γι’ αυτό διατηρούμε την κυπελλοειδή μορφή στο αμπέλι, για να προστατεύεται», εξηγεί ο Μανώλης, αμπελουργός τρίτης γενιάς, ο οποίος θυμάται τις νοικοκυρές του χωριού να ζυμώνουν κάθε Σάββατο.
Μετά τον Άγιο Δημήτριο, με κατεύθυνση προς βορρά, κάνουμε στάση στο χωριό Σαρδές. Εκεί, στην ταβέρνα Μαντέλλας, καταλαβαίνουμε γιατί το φαγητό στο νησί είναι οικονομικό – είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την παραγωγή. Το πιάτο με τα χειροποίητα αφτούδια, τα κοντά ζυμαρικά που συνοδεύονται από μελίχλωρο και μούστο, είναι σπάνιο και βασίζεται αποκλειστικά στα προϊόντα που βγάζει ο τόπος. Γεμάτοι ενέργεια, θα ανηφορίσουμε στη συνέχεια προς τον όρμο Γομάτι, διασχίζοντας τις ξακουστές Αμμοθίνες ή «Παχιές Άμδες», κατά την τοπική διάλεκτο. Γιγάντιοι διαδοχικοί αμμόλοφοι και θαμνώδης βλάστηση σχηματίζουν εδώ μια μικρογραφία ερήμου.
Ο Μανώλης Γκαράλης με τη γυναίκα του Μαρία στην αυλή του οινοποιείου τους.
Από τον Κοντιά στη Μύρινα
«Παλαιότερα οι αμμόλοφοι έφταναν μέχρι τη θάλασσα, αλλά πλέον έχουν διαβρωθεί», διηγείται ο νεαρός Μιχάλης Πλακιώτης, ενώ ετοιμάζεται να ανοίξει το ξύλινο beach bar του στην παραλία Γομάτι. Πίσω από την καντίνα του, ξεχασμένο σε έναν λόφο, υπάρχει ένα τανκ του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μας παροτρύνει να επισκεφθούμε τον Κοντιά, στα νοτιοδυτικά. Πράγματι το χωριό, με τους ανεμόμυλους στην είσοδο, την Πινακοθήκη Σύγχρονης Βαλκανικής Τέχνης, η οποία φιλοξενεί έργα Βαλκάνιων ζωγράφων με τοπία του νησιού, τα λιθόστρωτα στενάκια και τα ανακαινισμένα πέτρινα αρχοντικά των καραβοκύρηδων, γοητεύει με την ιδιαίτερή του ατμόσφαιρα.
Το καλοδιατηρημένο Κάστρο του 12ου αιώνα στη Μύρινα ξεπροβάλλει επιβλητικό πάνω στον λόφο που χωρίζει την πόλη στα δύο.
Κινηματογραφική είναι και η Μύρινα, με το καλοδιατηρημένο Κάστρο του 12ου αιώνα να ξεπροβάλλει επιβλητικό πάνω στον λόφο που χωρίζει την πόλη στα δύο. Στη βόρεια πλευρά απλώνεται η παραλία-συνοικία Ρωμαίικος Γιαλός, με τα αρχοντικά νεοκλασικά που απέχουν μια ανάσα από την αμμουδιά. Δίπλα τους βρίσκεται η όμορφη παραλία Ρηχά Νερά, όπου συναντάμε αρκετούς φαντάρους να κάνουν απογευματινές βουτιές – ναι, η Λήμνος έχει πολλά στρατόπεδα. Η νότια πλευρά του Κάστρου, ο Τούρκικος Γιαλός, πήρε το όνομά της επί Οθωμανικής περιόδου, όταν γύρω από το Κάστρο κατοικούσαν Τούρκοι προύχοντες και αξιωματούχοι. Εκεί θα συναντήσετε το παλιό βενετσιάνικο λιμάνι της Μύρινας και το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, στην άκρη του εμπορικού λιμανιού.
Ο Μανώλης Γκαράλης στον βιολογικό του αμπελώνα στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου.
Εύκολη στο περπάτημα, με προσβάσιμες παραλίες, ωραία δρομάκια για σουλάτσο και ξεχασμένες αυλές με λεμονιές και συκιές, προσφέρει ένα μαγευτικό ηλιοβασίλεμα με φόντο τον Άθω. Το συναγωνίζεται ίσως η δύση από το αμφιθεατρικά χτισμένο χωριό του Κάσπακα, λίγο βορειότερα. Δεν θα ξεχάσω όμως και το ηλιοβασίλεμα στην Πλάκα, τα χρώματα και το τοπίο της. Αλλά έτσι είναι η Λήμνος, γεμάτη ομορφιές. Σαν αυτές που φέρνει το ελληνικό καλοκαίρι και τις έχουμε ξεχάσει. Ξυπόλυτοι, με μια φέτα καρπούζι στο χέρι, αραγμένοι στην άμμο, χωρίς ξαπλώστρες και δυνατές μουσικές, να χαιρόμαστε τον ήλιο και τη θάλασσα.
Το ηλιοβασίλεμα της Μύρινας συναγωνίζεται ίσως η δύση από το αμφιθεατρικά χτισμένο χωριό του Κάσπακα, λίγο βορειότερα.
Η οικογένεια Μπανάβου μάς έκανε το τραπέζι με γεμιστό αρνί ψημένο στον ξυλόφουρνο.
Ψαροκάικο στον Τούρκικο Γιαλό, στη Μύρινα.
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ
ΔΙΑΜΟΝΗ
Στη Λήμνο υπάρχουν τρία πεντάστερα ξενοδοχεία, αντίστοιχα τετράστερα και δέκα ξενοδοχεία των τριών αστέρων. Επίσης, αρκετά σπίτια βραχυχρόνιας μίσθωσης. Σε γενικές γραμμές, οι τιμές είναι προσιτές, αν και τα δύο τελευταία χρόνια έχουν πάρει την ανιούσα.
Arhontikohotel (Μύρινα, τηλ. 22540-29800, arhontikohotel.gr). Προσεγμένο ξενοδοχείο στη Μύρινα, κοντά στον Ρωμαίικο Γιαλό, διαθέτει από απλά δωμάτια μέχρι σουίτες.
Varos village Boutique Hotel (Bάρος, τηλ. 22540-31728, varosvillage.com). Πεντάστερο ξενοδοχείο με πολλές κατηγορίες δωματίων, όπως η windmillsuite που στεγάζεται σε πετρόχτιστο ανεμόμυλο.
Ο Παλαιολόγος Τριανταφύλλου, ιδιοκτήτης της ταβέρνας Μαντέλλας.
ΦΑΓΗΤΟ
Φλωμάρι (Γομάτι, τηλ. 6976-144381). Η Μάλαμα Μπανάβου αξιοποιεί τις πρώτες ύλες του νησιού και της οικογενειακής της παραγωγής και συστήνει την κουζίνα της Λήμνου. Ξεχωρίζουν τα θαλασσινά με φλωμάρια και τα φρέσκα τυροπιτούδια.
Μαντέλλας (Σαρδές, τηλ. 22540-61349). Παραδοσιακή ελληνική ταβέρνα που βασίζεται σε ντόπιες συνταγές και υλικά. Το μενού περιλαμβάνει από μαγειρευτά, όπως το αγριοκούνελο, μέχρι τα χειροποίητα ζυμαρικά αφτούδια και χοιρινό κότσι.
MassaCiao (Κοντοπούλι, τηλ. 22540-41138). Νόστιμο κρεατάδικο στην πλατεία του χωριού. Σερβίρει από μελίχλωρο σαγανάκι και μοσχαρίσιο μεδούλι μέχρι πρόβειο μπιφτέκι και λουκάνικο BlackAngus. Δικό τους τσίπουρο.
Καλουδίτσα (Πλατύ, τηλ. 22540-23611). Παραδοσιακή ταβέρνα. Τα περισσότερα φαγητά της περνούν από τον ξυλόφουρνο. Ανάμεσά τους, χοιρινό με πουρέ πατάτας και ασπρομύτικα φασόλια με φακές και μυρωδικά.
«
Υποβρύχιο» κι ελληνικός καφές στο εργαστήριο κεραμικής της Κωνσταντίνας Δεσποτέρη.
ΚΑΦΕΣ – ΠΟΤΟ
Pezoula (Μούδρος, τηλ. 22540-71059). All-day χώρος που τραβάει μέχρι αργά το απόγευμα. Ξεκινά με καφέ και πρωινό και συνεχίζει με επιλογές σε ποτά και περιποιημένα σνακ, όπως μπέργκερ και κλαμπ σάντουιτς.
ΣΗΜΕΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
Παναγία Κακαβιώτισσα (Θάνος). Ξωκλήσι χτισμένο μέσα σε μια σπηλιά στο βουνό Κάκαβος, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο ναός δεν έχει σκεπή, αφού προστατεύεται από τον βράχο. Απαιτούνται περίπου είκοσι λεπτά περπάτημα για να τον προσεγγίσετε.
Πολιόχνη (Kαμίνια, τηλ. 22540-91249, poliochne.gr). Προϊστορικός οικισμός χτισμένος κυριολεκτικά δίπλα στη θάλασσα, προσβάσιμος και για άτομα με αναπηρία. Διαθέτει εκσυγχρονισμένο εκθετήριο με διαδραστικές ψηφιακές εφαρμογές.
Κάστρο Μύρινας (Μύρινα, τηλ. 22510-22087, myrina-castle.gr). Από τα μεγαλύτερα κάστρα του Αιγαίου, χτισμένο τον 12ο αιώνα, εποπτεύει ουσιαστικά δύο όρμους. Στη βόλτα σας είναι πιθανό να συναντήσετε και τους διάσημους κατοίκους του, τα ελάφια.
Βιωματική εμπειρία παραγωγής φλωμαριού από την εταιρεία therootsshop.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Kτήμα Όλον (Κοντιάς, τηλ. 22540-51742, ktimaolon.gr). Eπισκέψιμος βιολογικός ελαιώνας με ζώα που διαβιούν ελεύθερα. Κατόπιν συνεννόησης, οι ιδιοκτήτες ετοιμάζουν ελαιογευσία, μαθήματα μαγειρικής και ξενάγηση στον βιολογικό λαχανόκηπο.
Οινοποιείο Γκαράλης (Άγιος Δημήτριος, τηλ. 6979-393271, garaliswinery.gr). Γνωρίστε τον αμπελώνα της Λήμνου με μια επίσκεψη στο οινοποιείο του Μανώλη και της Μαρίας. Δοκιμάστε τα βιολογικά κρασιά τους, ιδιαίτερα εκείνα που ωριμάζουν μέσα στους γιγάντιους αμφορείς.
Βιοτεχνία Οικογένειας Ποριάζη (τηλ. 6981-325080, therootsshop.com). Οι αδελφές Ποριάζη της παλαιότερης αρτοποιίας του νησιού παρέχουν και βιωματικές εμπειρίες στους επισκέπτες. Στην αυλή της βιοτεχνίας τους, διοργανώνουν σεμινάρια παραγωγής φλωμαριών.
Via Lemnia (vialemnia.gr). Ψηφιακή πλατφόρμα που δημιούργησε η περιβαλλοντική οργάνωση MedINA. Οι προτεινόμενες διαδρομές έχουν στόχο να εμπνεύσουν τους επισκέπτες να ανακαλύψουν την αγροδιατροφική κληρονομιά της Λήμνου.
Πηγή: kathimerini.gr
