Εκ των πραγμάτων, οι άνθρωποι της Τρίτης Ηλικίας, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της Ελληνικής Κοινωνίας. Οι ηλικιωμένοι σήμερα συμβάλλουν αποφασιστικά στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, αφού στην εποχή μας παίζουν έναν ολοένα σημαντικότερο ρόλο, μέσω του εθελοντικού έργου τους, της μετάδοσης των εμπειριών και των γνώσεών τους, της βοήθειας που δίνουν στα παιδιά τους αναλαμβάνοντας να φροντίζουν τα εγγόνια τους, αλλά και της αυξανόμενης συμμετοχής τους στην αγορά εργασίας.
Εξαιτίας του ενεργού, λοιπόν, ρόλου που έχουν στις μέρες μας ηλικιωμένοι, καλούνται να προσαρμοστούν και να ανταπεξέλθουν σε ένα δύσκολο και απαιτητικό περιβάλλον. Η νοητική έκπτωση, όμως, ίσως κάποιες φορές να τους προβληματίζει ή να τους αποθαρρύνει.
Ας δούμε όμως τι είναι φυσιολογικό να συμβαίνει κατά το γήρας, σε επίπεδο νοητικής λειτουργίας.
Μνήμη: Τα προβλήματα μνήμης είναι τα πιο συχνά προβλήματα, για τα οποία παραπονιούνται οι ηλικιωμένοι. Ωστόσο, η μνημονική ικανότητα δεν παρουσιάζει έκπτωση σε όλες τις εκφάνσεις της. Πιο συγκεκριμένα, ενώ επηρεάζεται η ικανότητα να ανακαλέσουμε ελεύθερα πληροφορίες από τη μνήμη, όταν δεν υπάρχει κάποια βοηθητική ένδειξη (π.χ. τη λίστα με τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ), παραμένει σταθερή η ικανότητα να αναγνωρίζουμε αν οι πληροφορίες που μας δίνουν είναι σωστές ή λάθος (π.χ. ερωτήσεις τύπου ναι/όχι για τα πράγματα που ήταν στη λίστα).
Επίσης, ενώ επηρεάζεται η ικανότητά μας να θυμόμαστε πώς, πού ή από ποιον μάθαμε κάτι (π.χ. έμαθα κάτι από την τηλεόραση ή από τον φίλο μου), παραμένει σταθερή η ικανότητα να θυμόμαστε τη σωστή ακολουθία παρελθοντικών γεγονότων (π.χ. πρώτα πήγα στο περίπτερο και μετά είδα τη φίλη μου). Τέλος, η ικανότητά μας να θυμηθούμε να κάνουμε κάτι στο μέλλον (π.χ. να πάρω το φάρμακο το βράδυ) επηρεάζεται με την ηλικία, ενώ η διαδικαστική μνήμη για το πώς κάνω κάτι (π.χ. ποδήλατο) παραμένει διατηρημένη.
Η ταχύτητας επεξεργασίας των πληροφοριών μειώνεται με αποτέλεσμα να χρειάζεται περισσότερο χρόνο για μάθηση καινούριων πληροφοριών και άρα δυσκολότερη προσαρμογή σε νέες καταστάσεις.
Προσοχή: Με τον όρο «προσοχή» αναφερόμαστε στη λειτουργία εκείνη, που μας επιτρέπει να εστιάζουμε και να συγκεντρωνόμαστε σε ένα ή περισσότερα ερεθίσματα. Τα πιο απλά έργα είναι αυτά, που απαιτούν την εστίαση της προσοχής σ΄ ένα ερέθισμα και τη διατήρησή της σε αυτό (π.χ. παρακολούθηση εκπομπής στην τηλεόραση). Σε αυτά τα έργα η επίδραση της ηλικίας είναι μικρή. Αντιθέτως, σε πιο πολύπλοκα έργα η επίδραση της ηλικίας είναι αισθητή. Στα πολύπλοκα έργα προσοχής περιλαμβάνονται αυτά, στα οποία το άτομο πρέπει να εστιάσει σε ένα ερέθισμα και να αγνοήσει άλλα που μπορεί να τον αποσπούν (π.χ. διάβασμα βιβλίου, ενώ τα παιδιά κάνουν φασαρία), να εκτελεί δύο οι περισσότερες ενέργειες ταυτόχρονα (π.χ. οδήγηση και τηλέφωνο), ή να εναλλάσσει την προσοχή του από ένα έργο σε άλλο.
Οπτικοχωρικές και κατασκευαστικές ικανότητες: Αυτές οι λειτουργίες αφορούν στην ικανότητα αντίληψης του χώρου δισδιάστατα ή τρισδιάστατα. Οι οπτικοχωρικές, που περιλαμβάνουν την αντίληψη και αναγνώριση αντικειμένων και προσώπων, την αντίληψη του χώρου και τον υπολογισμό της απόστασης, παραμένουν σταθερές κατά το φυσιολογικό γήρας. Αντίθετα, οι κατασκευαστικές ικανότητες (π.χ. η συναρμολόγηση ενός επίπλου με τη συνένωση των μερών του) φαίνεται να επηρεάζονται αρνητικά από το γήρας.
Εκτελεστικές λειτουργίες: Λειτουργίες που μας επιτρέπουν να οργανώνουμε, να σχεδιάζουμε, να ελέγχουμε, να είμαστε ευέλικτοι, να σκεφτόμαστε αφηρημένα, να αναστέλλουμε τις αυτόματες αντιδράσεις, όταν δεν είναι πλέον χρήσιμες, και να λύνουμε προβλήματα. Οι ικανότητες αυτές φαίνεται πως είναι ευαίσθητες στις επιδράσεις του φυσιολογικού γήρατος, ειδικά μετά τα 70.
Γλώσσα: Σε γενικές γραμμές η γλώσσα δεν επηρεάζεται από τη φυσιολογική γήρανση. Μάλιστα, το λεξιλόγιο φαίνεται να αναπτύσσεται, όσο περνούν τα χρόνια. Ωστόσο, μετά τα 70 επηρεάζεται μια υπολειτουργία της γλώσσας: η ικανότητα εύρεσης της κατάλληλης λέξης για την κατονομασία ενός αντικειμένου.
Αντιμετωπίζεται η νοητική έκπτωση;
Παρόλο που η νοητική έκπτωση – όπως εν γένει το γήρας – είναι μια διαδικασία μη αναστρέψιμη, η έρευνα τα τελευταία χρόνια έχει εστιαστεί στην αναζήτηση δραστηριοτήτων, που μπορούν να την καθυστερήσουν ή να τη μειώσουν. Αυτό επιτυγχάνεται καταρχάς με μια υγιεινή ζωή και σωστή διατροφή που μειώνουν τους αγγειακούς παράγοντες κινδύνου, καθώς και η φυσική δραστηριότητα που ευνοεί τόσο τη σωματική κατάσταση όσο και την εγκεφαλική λειτουργία. Ο συνδυασμός της μάλιστα με τη νοητική εξάσκηση αποτελεί την πιο ισχυρή πρόληψη για την εμφάνιση άνοιας! Η νοητική ενδυνάμωση μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την εκμάθηση καινούριων δραστηριότητων ή γενικότερα μέσα από ενέργειες που κρατούν σε εγρήγορση το μυαλό μας. Κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να είναι: Διάβασμα (εφημερίδες, βιβλία), εκμάθηση μουσικού οργάνου/ηλεκτρονικού υπολογιστή/ζωγραφικής/κεραμικής, επιτραπέζια παιχνίδια, παζλ, σταυρόλεξα κ.λπ. Η διαδικασία αυτή είναι ωφέλιμη γιατί δημιουργεί ή ενισχύει «συνδέσεις» στο εγκέφαλό μας.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε πως μπορεί κάποιοι τομείς να επηρεάζονται αρνητικά από το γήρας, ωστόσο υπάρχει η σωρευμένη εμπειρία που αντισταθμίζει την έκπτωση στη λήψη αποφάσεων και τη διατύπωση κρίσεων.
