Η άνοια είναι μία «ομπρέλα» διαταραχών οι οποίες πλήττουν τον εγκέφαλο με αποτέλεσμα να δημιουργούν διάφορα ελλείμματα σε διαφορετικά εγκεφαλικά κέντρα που ελέγχουν τη σκέψη, τη συμπεριφορά, τα συναισθήματα και την προσωπικότητα. Καθώς η βάση για όλες μας τις ενέργειες, τις αποφάσεις και τις αντιδράσεις μας είναι ο εγκέφαλος, μία βλάβη σε αυτόν θα επιφέρει και μία ανατρέψιμη ή συχνά ανεπανόρθωτη αλλαγή την οποία δε μπορούμε να ελέγξουμε ή να την εμποδίσουμε να συμβεί. Έτσι η άνοια, ανάλογα με το είδος της και τα κέντρα του εγκεφάλου που επηρεάζει, διαμορφώνει σταδιακά μία διαφορετική προσωπικότητα στον ασθενή η οποία πολλές φορές ξαφνιάζει και θυμώνει τους φροντιστές του.
Παρόλο που δεν είναι εφικτό να σκιαγραφίσουμε με ακρίβεια τις αλλαγές που θα προκύψουν στην προσωπικότητα του ασθενή, καθώς αυτές είναι πάντα σε συνάρτηση με την προσωπικότητά του πριν την εμφάνιση της νόσου, το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, το είδος της άνοιας, την έκταση και τη χρονιότητα της βλάβης στον εγκέφαλο και άλλων παραγόντων, είναι σκόπιμο να αναφερθούν ορισμένα σημεία τα οποία αξίζει να τραβήξουν την προσοχή μας.
Ένα σύνηθες και αρχικό σύμπτωμα είναι ότι εντείνονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που έχει ήδη ο ασθενής. Για παράδειγμα, μετά την έναρξη της νόσο είναι πιθανόν το άτομο να γίνει ακόμη πιο οξύθυμο, νευρικό, αγχωμένο ή «ξεροκέφαλο» από ό,τι ήταν πιο πριν. Από την άλλη, μπορεί να εμφανίζεται περισσότερο συγκαταβατικό, φιλικό, πειθήνιο και χαλαρό συγκριτικά με το πως ήταν πριν την άνοια. Τέτοιες αλλαγές δε ξαφνιάζουν συνήθως τους φροντιστές και τους συγγενείς των ασθενών, όμως τους δημιουργούν απορίες και ανησυχίες.
Στον αντίποδα, δεν είναι σπάνιες οι φορές που μετά την έναρξη της άνοιας βγαίνει στην επιφάνεια ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά που δεν είχε μέχρι πρότινος το άτομο. Ένας ανοϊκός ασθενής μπορεί ξαφνικά να γίνει αγενής, δύστροπος στην επικοινωνία, πεισματάρης και ισχυρογνώμων, να παραποιεί λεγόμενα ή συμβάντα και να μην κρατάει τα προσχήματα, ενώ ενδέχεται να μην ήταν τίποτε από όλα αυτά μέχρι να νοσήσει. Επιπλέον, ένας δραστήριος άνθρωπος, γεμάτος ενέργεια και αποφασιστικότητα είναι πιθανό να καταλήξει σε αδράνεια, να δυσκολεύεται να έχει δική του ξεκάθαρη γνώμη και να εξαρτάται άμεσα από τους άλλους.
Η απάθεια, δηλαδή η ξαφνική απουσία πρωτοβουλιών και η απομάκρυνση του ατόμου από τα ενδιαφέροντά του, μπορεί πολλές φορές να λειτουργήσει ως προειδοποίηση για μεγαλύτερες αλλαγές που έπονται εξαιτίας της άνοιας. Συνεπώς, παρατηρώντας τον ηλικιωμένο άνθρωπό μας να χάνει την όρεξή του να ασχοληθεί με πράγματα που μέχρι πρόσφατα τον ευχαριστούσαν, θα χρειαστεί να καταφύγουμε στις απαραίτητες ενέργειες για τη διερεύνηση και τη διαχείριση μίας πιθανής άνοιας.
Τέλος, η κατάθλιψη και το άγχος είναι συχνά αποτελέσματα των προβλημάτων που έχουν ήδη ξεκινήσει εξ αιτίας της νόσου. Ο ασθενής, όσο είναι ενήμερος και σε θέση να αντιληφθεί ότι η ζωή του αλλάζει σε βαθμό που δε μπορεί ο ίδιος πλέον να ρυθμίσει, καταλήγει σε θλίψη και κοινωνική απομόνωση, κάτι που αποδεδειγμένα επιδεινώνει τα υπόλοιπα γνωστικά και συμπεριφορικά συμπτώματα (προβλήματα στη μνήμη, στην επικοινωνία, στον ύπνο, στη λειτουργικότητα, κ.ά.). Έτσι καταδεικνύεται ο πολύ σημαντικός ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος ήδη από τα πρώτα στάδια της άνοιας, ώστε να ληφθούν οι πιο χρήσιμες αποφάσεις για τον ασθενή.
Ο ανοϊκός ασθενής αλλάζει, εμφανίζει καινούρια, ασταθή προσωπικότητα, αντιλαμβάνεται τον κόσμο διαφορετικά από ό,τι πριν και αντιδράει με τρόπους που δεν τον αντιπροσώπευαν. Είναι κρίσιμο να γίνει κατανοητό πως η καινούρια κατάσταση προκύπτει δίχως να το επιδιώκει ή να το επιθυμεί ο ίδιος. Συμβαίνει λόγω της άνοιας. Γι’ αυτό δε θα πρέπει να πάψουμε να τον αγαπάμε και να τον φροντίζουμε, ακόμη κι αν άθελά του μας θυμώνει.
__________________________________________________________
Ο Πέτρος Κεχαγιάς είναι Ψυχολόγος / Ψυχοθεραπευτής, MSc Νευροψυχολογίας και Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ.
www.facebook.com/psychologoslimnos
www.psychologoslimnos.gr
