Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) του 2013 εισήγαγε τον όρο «Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος», εξαλείφοντας όλους τους προηγούμενους χρησιμοποιούμενους όρους, όπως τους όρους Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές, Υψηλής Λειτουργικότητας Αυτισμός, σύνδρομο Asperger κ.α. Ωστόσο οι όροι αυτοί συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται συχνά.
Χαρακτηριστικά ατόμων με ΔΑΦ
Τα άτομα που εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού αντιμετωπίζουν μια σειρά δυσκολιών στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία και στην φαντασία.
Αναφορικά με την διαταραχή στην κοινωνική αλληλεπίδραση παρατηρούνται άτομα πλήρως απομονωμένα από το κοινωνικό γίγνεσθαι , άτομα που τη δέχονται παθητικά, άτομα με ιδιάζουσα κοινωνική αλληλεπίδραση και άτομα που παρουσιάζουν υπερβολές ως προς την κοινωνική τους αλληλεπίδραση, κυρίως, όσον αφορά τη διατήρηση των κοινωνικών κανόνων και συμβάσεων.
Όσον αφορά τον τομέα της επικοινωνίας παρατηρούνται, εξίσου διαταραχές τόσο σε λεκτικό, όσο και σε μη λεκτικό επίπεδο. Σε επίπεδο λεκτικής επικοινωνίας, εάν το άτομο κάνει χρήση της γλώσσας, παρατηρείται μια μη συμβατική χρήση της όπως ηχολαλία ή στερεοτυπικές επαναλαμβανόμενες εκφράσεις, μη κατάλληλη χρήση λέξεων και φράσεων, αδυναμία χρήσης αυθόρμητου λόγου, αδυναμία κατανόησης του χιουμοριστικού και μεταφορικού λόγου. Σε επίπεδο μη λεκτικής επικοινωνίας η ελλιπής χρήση χειρονομιών, η περιορισμένη έκφραση του προσώπου, η στάση του σώματος, ο ιδιάζων τόνος της φωνής, παρεμποδίζουν, εξίσου, την μετάδοση των πληροφοριών.
Αναφορικά με την διαταραχή σε επίπεδο φαντασίας τα άτομα με αυτισμό διακρίνονται για την αδυναμία τους να συμμετάσχουν σε ένα φανταστικό παιχνίδι, αδυναμία κατανόησης του νοήματος λογοτεχνημάτων και την προσήλωσή τους σε λεπτομέρειες που δεν γίνονται εύκολα αντιληπτές από τους άλλους. Το έλλειμμα στην φαντασία, αισθητοποιείται ακόμη περισσότερο μέσω των στερεοτυπικών συμπεριφορών των ατόμων με αυτισμό και την προσκόλληση σε ρουτίνες που παίρνουν τη μορφή ¨ιεροτελεστίας¨, ορισμένες φορές, αλλά και τις εμμονές απέναντι σε αντικείμενα ή συνήθειες.
Ακόμη, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ένα, εξίσου, σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα των ατόμων με αυτισμό είναι η αδυναμία στην πρόσληψη και κατανόηση των συναισθημάτων και των επιθυμιών των άλλων. Η αδυναμία τους αυτή μπορεί να ενισχύσει την κατανόηση των αδυναμιών ενός ατόμου με αυτισμό στην επικοινωνία αλλά και σε επίπεδο συμπεριφοράς.
Άλλη χαρακτηριστική δυσκολία των ατόμων με αυτισμό αφορά την αισθητηριακή επεξεργασία, η οποία έχει ως αποτέλσμα την υπερβολική ευαισθησία σε ήχους, μυρωδιές, λαμπερά αντικείμενα και χρώματα, που είτε τους κάνουν να «προσκολλώνται» σε αυτά είτε τους προκαλούν εκνευρισμό και ανησυχία. Επίσης, μπορεί να αφορά την μειωμένη επίγνωση της αίσθησης των μελών του σώματος (κιναισθησία), καθώς και την ισορροπία και τον συντονισμό.
Αξίζει να τονιστεί πως το φάσμα του αυτισμού αποτελεί μια «ομπρέλα» κάτω από την οποία ανήκουν διαταραχές – αρκετά ετερόκλητες μεταξύ τους – με τα βασικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ως εκ τούτου, η κάθε περίπτωση είναι πολύ διαφορετική από μια άλλη, με διαφορετικό βαθμό δυσκολίας και σοβαρότητας, αλλά και συνοδών προβλημάτων συνεπαγόμενων των προαναφερθέντων ελλειμμάτων.
Το γεγονός αυτό, καθιστά κάποιες φορές δύσκολο το να αποδεχθούν οι οικείοι τη διάγνωση του παιδιού, διότι σε αρκετές περιπτώσεις η νοημοσύνη και η λειτουργικότητά του σε κάποιους τομείς ενδέχεται να είναι άθικτες, με αποτέλεσμα οι γονείς να «παραβλέπουν» τα ελλείμματα στην κοινωνική αλληλεπίδραση.
Όσον αφορά τα αίτια που προκαλούν τις ΔΑΦ, εξακολοθούν να μένουν άγνωστα. Ωστόσο η επιστημονική έρευνα στρέφεται περισσότερο σε βιολογικούς, νευρολογικούς και νευροχημικους παράγοντες, αποκλείοντας έτσι τις φημολογίες που αναπτύσσονται κατά καιρούς για περιβαλλοντικούς παράγοντες (όπως εμβολιασμοί, ρύπανση περιβάλλοντος, κλπ.). Με τα σημερινά δεδομένα δεν υπάρχει γνωστή θεραπεία για τον αυτισμό και τις συναφή διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές.
Η εκπαίδευση αποτελεί την πιο σημαντική προσέγγιση όταν εστιάζεται στις βασικές δυσκολίες και στον τρόπο μάθησης του παιδιού, από εκπαιδευτικούς που έχουν εκπαιδευτεί στο να κατανοούν τον αυτισμό και να χρησιμοποιούν ειδικά δομημένες τεχνικές. Επίσης, η συμβουλευτική των γονέων είναι σημαντική για την κατανόηση της φύσης του προβλήματος από τους γονείς και τη συναισθηματική τους υποστήριξη στις δυσκολίες της καθημερινής συμβίωσης με το αυτιστικό παιδί.
_____________________________________________________
Η Τσακανίκα Πηνελόπη είναι Ειδική Παιδαγωγός, Απόφοιτη του Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Η Κυριαζίδου Σωτηρία είναι Ψυχολόγος Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με ειδίκευση στην Κλινική Νευροψυχολογία της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
