Υπάρχουν διάφοροι τύποι άνοιας, πιο συχνοί εκ των οποίων είναι η Άνοια τύπου Alzheimer και η άνοια μετά από αγγειακά ή ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια, και κάθε ένας τύπος έχει διαφορετικές αιτίες και επιπτώσεις στο άτομο. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, τα αποτελέσματα που επιφέρει η άνοια στη ζωή του ασθενούς είναι μη αναστρέψιμα και αυτό, παράλληλα με το γεγονός ότι δεν έχει βρεθεί ακόμη φαρμακευτική αγωγή κατά της άνοιας, δημιουργεί μία νέα πραγματικότητα για το άτομο, αλλά και αυτούς που το φροντίζουν.
Τα κύρια συμπτώματα της άνοια είναι η επιδείνωση της ικανότητας της μνήμης και της μάθησης, των λειτουργιών της σκέψης, της προσοχής, της επικοινωνίας και του προσανατολισμού. Ανάλογα με το στάδιο της άνοιας στο οποίο βρίσκεται ο ασθενής, την ηλικία του και τη γενικότερη υγεία του, είναι πιθανό να εκδηλωθούν και άλλα παράπλευρα συμπτώματα όπως αλλαγή στην προσωπικότητα, διακυμάνσεις στη διάθεση, δυσκολίες στον ύπνο και την όρεξη, προβλήματα στην κινητικότητα και το συντονισμό των κινήσεων, πτώση στην καθημερινή λειτουργικότητα και την αυτοφροντίδα. Όλα τα παραπάνω κάνουν την ανάγκη της φροντίδας του ανοϊκού ασθενή από τρίτους επιτακτική.
Οι φροντιστές, οι άνθρωποι που παρέχουν φροντίδα στον ασθενή, είναι συνήθως ο/η σύζυγος ή/και τα παιδιά του, καθώς και το εξειδικευμένο προσωπικό, όπου υπάρχει οικονομική δυνατότητα. Οι φροντιστές αισθάνονται πως φέρουν μεγάλη ευθύνη για την υγεία και την μέριμνα του ανοϊκού ατόμου και συχνά οδηγούνται οικειοθελώς ή μη, να παραμελούν τις προσωπικές τους ανάγκες προκειμένου να δώσουν βαρύτητα στην αντιμετώπιση της άνοιας. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη συνήθως ελλειπή ενημέρωση για τη φύση της άνοιας και των βασικών τεχνικών διαχείρισής της δημιουργεί μία συνεχή πίεση στη ζωή των φροντιστών που δεσμεύει σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς τους. Παρακάτω θα περιγραφούν δέκα τεχνικές οι οποίες μπορούν να υιοθετηθούν από τους φροντιστές ώστε να κάνουν πιο εύκολο το έργο τους και να διευκολύνουν τη μέριμνά τους.
Κάντε πιο απλές τις διαδικασίες:
Η άνοια δυσκολεύει τον ασθενή να θυμάται σύνθετες και περίπλοκες διαδικασίες που χρησιμοποιούσε μέχρι πρότινος, αλλά και να προγραμματίσει στην πράξη την εκτέλεσή τους. Δεν χρειάζεται να αποτρέψετε τον ασθενή να ασχολείται με ό,τι έκανε, αλλά φροντίστε να απλουστεύσετε τις διάφορες διαδικασίες, διευκολύνοντάς τον. Για παράδειγμα, οργανώστε τα ντουλάπια της κουζίνας ώστε να είναι μαζεμένα όλα τα σύνεργα και τα υλικά για τον καφέ, για το πρωινό, για γεύματα που του αρέσουν. Χωρίστε τα φάρμακα σε μικρές θήκες για το πρωί, το μεσημέρι και το βράδυ για κάθε ημέρα.
Καθιερώστε καινούριες ρουτίνες:
Μπορείτε να μάθετε, ακόμη και εάν χρειαστεί προσπάθεια, στον ασθενή να υιοθετεί καινούριες ρουτίνες συμπεριφοράς και να ακολουθεί ένα απαραίτητο πρόγραμμα, χωρίς να είναι αναγκαία η παρουσία σας. Για παράδειγμα, καθοδηγήστε τον να απομνημονεύσει τη χρήση και την τοποθέτηση της μασέλας, ή των ακουστικών. Εντάξτε μέσα στη μέρα του ασχολείες που μπορεί να πραγματοποιήσει μέσα στο σπίτι, εάν υπάρχει δυσκολία με την προσαρμογή έξω από αυτό.
Μεριμνίστε για την ασφάλεια:
Μία μεγάλη δυσκολία των ασθενών με άνοια είναι η μειωμένη κρίση τους και η αδύναμη αντίληψη του ενδεχόμενου κινδύνου. Ταυτόχρονα, η προσπάθειά τους να διατηρήσουν τις παλιές τους συνήθειες, αγνοώντας ότι πιθανόν δεν είναι σε θέση να το κάνουν, τους κάνει συχνά έκθετους σε κινδύνους ακόμη και μέσα στο σπίτι. Η απομάκρυνση επικίνδυνων αντικειμένων και η τροποποίηση του χώρου στον οποίο διαμένουν θα μείωνε την ανησυχία των φροντιστών. Για παράδειγμα, αντικαταστείστε το καμινέτο και βάλτε διακόπτες ασφαλείας στην κουζίνα. Τοποθετήστε ένα κάθισμα στη μπανιέρα και αλλάξτε τα χαλιά ή τις καρέκλες στις οποίες μπορεί να σκοντάψει ο ασθενής.
Ενθαρρύνετε τον ασθενή να διατηρήσει τις δεξιότητες που έχει ήδη:
Στην άνοια παρατηρείται σταδιακή αποδυνάμωση των δεξιοτήτων του ασθενή, ενώ κάποιες από τις ικανότητές του παραμένουν για ένα διάστημα σε ικανοποιητικό βαθμό. Οι φροντιστές μπορούν να εντοπίσουν τι μπορεί να κάνει ακόμη καλά ο ασθενής και να τον παροτρύνουν να συνεχίσει να το κάνει. Κάτι τέτοιο θα ενισχύσει από τη μία την ανεξαρτησία και την αυτοεκτίμηση του ατόμου και από την άλλη θα μειώσει το φόρτο εργασιών των φροντιστών.
Καθοδηγήστε τον ασθενή να ασχοληθεί με την άσκηση και την υγεία του:
Η απάθεια και η τάση του ανοϊκού ατόμου να παραιτείται από δραστηριότητες που μπορούν να του προκαλέσουν κόπο είναι χαρακτηριστικό σύμπτωμα ακόμη και από τα αρχικά στάδια της άνοιας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή σε ακινησία και σε συνακόλουθα σωματικά συμπτώματα. Οι φροντιστές μπορούν να εξασφαλίσουν ότι ο ασθενής ασκείται, έστω και στο ελάχιστο, παροτρύνοντάς τον να περπατάει, να πηγαίνει στο καφενείο ή επισκέψεις ή να ασχολείται με χειρονακτικές εργασίες τις οποίες θυμάται.
Εξασφαλίστε τον καλή διατροφή του ατόμου και κάντε εύκολη τη μαγειρική:
Ο υποσιτισμός και η κακής ποιότητας διατροφή είναι σύνηθες φαινόμενο στους ανοϊκούς ασθενείς, προκαλώντας φυσικά πολλές επιπλοκές στην υγεία τους. Τα άτομα είναι πιθανό να ξεχνάνε να μαγειρέψουν ή να φάνε, να αναφέρουν πως δεν έχουν όρεξη ή πως δεν αισθάνονται τη γεύση μίας τροφής και έτσι να λαμβάνουν ελάχιστες πρωτοβουλίες για να ετοιμάσουν το γεύμα τους. Οι φροντιστές μπορούν να εξασφαλίσουν πως οι ασθενείς θα τραφούν σωστά έχοντας έτοιμα γεύματα στο ψυγεία, ή προετοιμάζοντας από το πρωί το τραπέζι με το φαγητό. Συχνά είναι αναγκαίο να επιβεβαιώνουν τηλεφωνικώς πως ο ασθενής έχει φάει.
Διατηρήστε την επικοινωνία με τον ασθενή:
Οι γνωστικές λειτουργίες οι οποίες επηρεάζονται στην άνοια είναι πολλές, όπως ήδη αναφέρθηκε, και δημιουργούν μία σειρά από δυσκολίες στη γλώσσα και την επικοινωνιακή ικανότητα του ατόμου. Οι φροντιστές θα χρειαστεί να προσαρμοστούν σε αυτές τις νέες συνθήκες και να τις κατανοήσουν ώστε να μη χάνουν τη ψυχραιμία τους και να διασφαλίσουν την όσο το δυνατό πιο πλήρη συζήτηση με τον ασθενή. Για παράδειγμα, σιγουρευτείτε πως έχετε τραβήξει την προσοχή του ατόμου όταν του μιλάτε και επιδιώξτε τη βλεμματική επαφή. Όταν θέλετε να δώσετε κάποια εντολή μιλήστε καθαρά, αργά και με σύντομες προτάσεις, επαναλαμβάνοντας εάν χρειαστεί την πρόταση με τον ίδιο ρυθμό. Προσπαθήστε να μη θυμώσετε.
Χρησιμοποιήστε βοηθήματα μνήμης και υπενθυμίσεις:
Ένα βοήθημα μνήμης είναι χρήσιμο όταν είναι ικανό να τραβήξει την προσοχή του ατόμου και να οδηγήσει στην ανάκληση των πληροφορίων που κάθε φορά χρειάζονται. Τέτοια βοηθήματα μπορούν να αξιοποιηθούν στα πρώτα στάδια της άνοιας και τις σχετικά μικρότερες ηλικίες. Για παράδειγμα, κολλήστε ένα χαρτάκι πάνω στην κουζίνα ως υπενθύμιση για το σβήσιμο του ματιού ή αφήστε σε ένα εμφανές σημείο κοντά στο τηλέφωνο τους πιο χρήσιμους τηλεφωνικούς αριθμούς.
Διαχειριστείτε τα οικονομικά και τους λογαριασμούς:
Γίνεται φανερό ήδη από τα πρώτα συμπτώματα της νόσου ότι το άτομο δεν είναι πλέον σε θέση να διαχειρίζεται με ασφάλεια τα χρήματά του, καθώς μπορεί να υποτιμά ή να υπερεκτιμά την αξία των νομισμάτων, να μην υπολογίζει σωστά τα ρέστα ή να αδυνατεί να κάνει προϋπολογισμό για τα ψώνια και τις υποχρεώσεις του. Συμβαίνει ακόμη το γεγονός τα άτομα με άνοια με θυμώνουν όταν αντιλαμβάνονται ότι κάποιος άλλος προσπαθεί να ελέγξει τα οικονομικά τους και να τους περιορίσει. Οι φροντιστές θα μπορούσαν να αφήνουν ένα μικρό ποσό στο πορτοφόλι του ατόμου, αναγκαίο για τις μικρές καθημερινές αγορές και ασχολίες. Μία τέτοια κίνηση θα εφησύχαζε τα άτομα και θα ενίσχυει το αίσθημα της ανεξαρτησίας.
Αποφύγετε τον εκνευρισμό:
Η κατανόηση της φύσης της άνοιας από τη μεριά του φροντιστή είναι σημαντική για πολλούς λόγους, κυρίως όμως για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας του ίδιου. Πολύ συχνά συμβαίνει να προκύπτουν στην άνοια διάφορα προβλήματα που αναπόφευκτα εκνευρίζουν τους φροντιστές οι οποίοι «ξεσπάνε» εν τέλει στους ασθενείς. Έχει αποδειχθεί ότι είναι ανώφελο να εκνευρίζεστε με τους ανοϊκούς ασθενείς όταν κάνουν λάθη, δε θυμούνται ή δεν καταλαβαίνουν και να υψώνετε τη φωνή σας. Ο εκνευρισμός προκαλεί άγχος και αρνητικά συναισθήματα σε εσάς και τους ασθενείς τα οποία δυσκολεύουν περισσότερο την κατάσταση.
Γίνεται προφανές πως ο φροντιστής επωμίζεται πολλές υπευθυνότητες φροντίδας του ανοϊκού ατόμου και αυτό του προξενεί ένα εύλογο βάρος. Είναι πολύ σημαντικό ο φροντιστής να συνεχίσει να φροντίζει τον εαυτό του και να μην αφιερώσει την καθημερινότητά του εξολοκλήρου στη μέριμνα του ασθενούς. Η αναζήτηση βοήθειας, από όποια μεριά και εάν προέρχεται, είτε από την οικογένεια, είτε από φίλους ή τρίτους, είναι απαραίτητη και σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να δημιουργεί τύψεις.
Προτρέπονται οι φροντιστές να μοιράζονται τις σκέψεις και τα προβλήματά τους με ανθρώπους που μπορούν να κατανοήσουν την κατάσταση και να δέχονται συμβουλές από άλλους που έχουν παρόμοιες εμπειρίες. Ο προσωπικός χρόνος είναι πολύτιμος και θα πρέπει να αφιερώνεται στις προσωπικές ανάγκες, σε ευχάριστες στιγμές και την ξεκούραση, βάζοντας τα αντίστοιχα όρια μεταξύ φροντίδας και της μέριμνας του ασθενή και του εαυτού του.
Τέλος, είναι σημαντικό να θυμούνται οι φροντιστές πως δεν ευθύνονται οι ίδιοι για την κατάσταση του ασθενή, αλλά η νόσος, και πως είναι άδικο να κατηγορούν τον εαυτό τους. Πολλές φορές, η κατάσταση της υγείας είναι μη ελέγξιμη και η επιδείνωσής της αναπόφευκτη και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι το να προβλέψουμε και να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες.
«Αν πιάνεις τον εαυτό σου να φροντίζει έναν συγγενή σου με άνοια, οι πιθανότητες να χρειαστείς βοήθεια είναι μεγάλες» Phyllis Logan.
Πέτρος Κεχαγιάς
MSc Νευροψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής
Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ.
www.facebook.com/psychologoslimnos
www.psychologoslimnos.weebly.com
