Πρόκειται για ένα γραφικό εκκλησάκι, μοναδικό παγκοσμίως καθώς δεν έχει στέγη, αλλά στεγάζεται μέσα σε μια μεγάλη φυσική σπηλιά που σχηματίζουν οι βράχοι.
Από το βουνό αυτό πήρε και το όνομά του Κακαβιώτισσα και ανήκει εκκλησιαστικά στην ενορία του Θάνους.
Η πρόσβαση σήμερα γίνεται με αυτοκίνητο μέχρι ένα σημείο και έπειτα με πεζοπορία 45 λεπτών σε μονοπάτι, γεγονός που καθιστά την επίσκεψη μια μικρή ανάβαση-προσκύνημα.
Σύμφωνα με την παράδοση και αρχειακές μαρτυρίες, γύρω στο 1300-1305 μ.Χ. εγκαταστάθηκαν εκεί ασκητές μοναχοί από τον Άγιο Ευστράτιο, οι οποίοι ανήκαν στη μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους.
Οι μοναχοί επέλεξαν την απόκρημνη αυτή τοποθεσία για να προφυλαχθούν από τις επιδρομές των Τούρκων και έκτισαν τον μικρό ναό μέσα στον βράχο για να ασκούνται στην προσευχή και να τελούν λειτουργίες.
Στην γύρω περιοχή σώζονται μέχρι σήμερα ίχνη από τη ζωή των ασκητών, όπως παλιά καλλιεργήσιμα χωράφια και ένα πηγάδι που χρησίμευε για νερό.
Το μετόχι αυτό της Παναγίας Κακαβιώτισσας αναφέρεται μάλιστα σε έγγραφα του 14ου αιώνα ως ιδιοκτησία της μονής Μεγίστης Λαύρας, αποτελώντας ένα από τα πολλά αγιορείτικα μετόχια της Λήμνου .
Με το πέρασμα των χρόνων οι ερημίτες μοναχοί είτε πέθαναν είτε αποχώρησαν, και τελικά έμεινε ένας τελευταίος μοναχός στο ασκητήριο. Όταν αποφάσισε κι εκείνος να φύγει από τη Λήμνο για το Άγιον Όρος, εμπιστεύθηκε την εικόνα της Παναγίας σε έναν Λημνιό βοσκό από την οικογένεια Μουμτζή, που είχε μάντρα στην περιοχή.
Σύμφωνα με την διήγηση, ο μοναχός άφησε εντολή στον βοσκό να λειτουργείται το εκκλησάκι κάθε χρόνο στην εορτή της Παναγίας (15 Αυγούστου) και κάθε Τρίτη του Πάσχα (Λαμπροτρίτη), ώστε να μην παύσει η λατρευτική παράδοση . Έπειτα, κατά την τοπική παράδοση, ο μοναχός πέταξε το ράσο του στη θάλασσα, που έγινε πλεούμενο, και απέπλευσε θαυματουργικά προς το Άγιον Όρος .
Η εικόνα που φυλάχθηκε είναι η εικόνα της Παναγίας, γνωστή με την προσωνυμία «Ρόδον το Αμάραντον», την οποία ο τελευταίος ασκητής παρέδωσε στην οικογένεια Μουμτζή . Έκτοτε, η εικόνα διατηρείται ως οικογενειακό κειμήλιο, οι απόγονοι εκείνης της οικογένειας κρατούν έως σήμερα την ιερή εικόνα και την μεταφέρουν στο ξωκλήσι στις καθορισμένες ημέρες των εορτών.
Σήμερα, η εικόνα βρίσκεται υπό τη φροντίδα συγκεκριμένης οικογένειας στη Μύρινα, που θεωρεί τιμή και ευθύνη τη διαφύλαξή της όλο το χρόνο.
Πέρα από τη θρησκευτική της αξία, η Παναγιά η Κακαβιώτισσα έχει καταστεί σύμβολο της πολιτισμικής κληρονομιάς της Λήμνου. Το μοναδικό υπαίθριο εκκλησάκι και η ετήσια πανήγυρη του, προσελκύουν όχι μόνο προσκυνητές αλλά και επισκέπτες που ενδιαφέρονται για την ιστορία και τη φύση του νησιού. Ο επίσημος τουριστικός οδηγός της Λήμνου την προβάλει ως ένα από τα πιο ιδιαίτερα αξιοθέατα, τονίζοντας την ατμοσφαιρική εμπειρία που προσφέρει μέσα στη φύση.
Η εικόνα και το ξωκλήσι, λοιπόν, λειτουργούν και ως πόλος πολιτιστικού ενδιαφέροντος, διατηρώντας ζωντανή μια παράδοση αιώνων και ενισχύοντας την ταυτότητα της τοπικής κοινότητας.
Και ερχόμαστε στον εορτασμό…
Κάθε χρόνο, την Τρίτη της Διακαινησίμου (Λαμπροτρίτη), αναβιώνει με λαμπρότητα το πανηγύρι της Παναγίας Κακαβιώτισσας. Από νωρίς το πρωί, δεκάδες έως εκατοντάδες πιστοί, ντόπιοι αλλά και επισκέπτες, ξεκινούν την ανάβαση στο βουνό Κάκαβος, για να φτάσουν στο σπήλαιο-εκκλησάκι και να συμμετάσχουν στη Θεία Λειτουργία.
Ακόμη και υπό αντίξοες συνθήκες, όπως κάποιες χρονιές και με δυνατή βροχή, η προσέλευση παραμένει σημαντική, δείχνοντας την βαθιά προσήλωση των προσκυνητών που συρρέουν με ευλάβεια για να τιμήσουν την Παναγία στο ξεχωριστό αυτό «απόκοσμο» λατρευτικό τοπίο.
Η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται με πομπή στο εξωκκλήσι κάθε Λαμπροτρίτη. Την μεταφορά αναλαμβάνει η οικογένεια που την κατέχει, συνοδευόμενη από πιστούς που ψάλλουν, ώστε η εικόνα “να επιστρέψει στο σπίτι Της” για μία ημέρα, όπως χαρακτηριστικά λέγεται.
Μόλις φτάσει η πομπή, τοποθετείται η εικόνα στο τέμπλο του λιτού ναού και ξεκινά ο Όρθρος και η Πανηγυρική Θεία Λειτουργία. Η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική!
Μέσα στη βουβή αγκαλιά του βράχου, με θέα το Αιγαίο και τα χρώματα της άνοιξης να πλημμυρίζουν το τοπίο, πολλοί πιστοί περιγράφουν τη συμμετοχή τους σε αυτή τη λειτουργία ως μοναδική πνευματική εμπειρία «εκτός χρόνου».
Τα τελευταία χρόνια η Μητρόπολη Λήμνου έχει εμπλουτίσει τον εορτασμό της Παναγίας Κακαβιώτισσας, καθιστώντας τον διήμερο.
Από το 2022 και με πρωτοβουλία του ίδιου του Μητροπολίτη Λήμνου & Αγίου Ευστράτιου κ. Ιερόθεου, διοργανώνεται επίσημη υποδοχή της εικόνας τη Δευτέρα της Διακαινησίμου στη Μύρινα.
Συγκεκριμένα, το απόγευμα της Λαμπροδευτέρας η θαυματουργή εικόνα μεταφέρεται στον Μητροπολιτικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Τσας, όπου την υποδέχονται τιμητικά ο Μητροπολίτης και όλοι οι ιερείς του νησιού με δέηση, και εν συνεχεία τελείται πανηγυρικός Εσπερινός.
Την επομένη ημέρα, την Λαμπροτρίτη, νωρίς το πρωί, η εικόνα οδηγείται στο όρος Κάκαβος και πραγματοποιείται ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία στο σπηλαιώδες εκκλησάκι, προεξάρχοντος του Μητροπολίτη, παρουσία πλήθους πιστών.
Αυτό το σχήμα εορτασμού, με το συνδυασμό τελετών στην πόλη και στο βουνό, ενισχύοντας τη συμμετοχή των πιστών, δίνει την ευκαιρία σε πιστούς που για αντικειμενικούς λόγους δεν μπορούν να ανέβουν στον Κάκαβο να προσκυνήσουν την εικόνα στην πόλη και τέλος αναδεικνύει το γεγονός σε επίπεδο ολόκληρου του νησιού.
*** Ευχαριστούμε την Nevena Rashkova για την παραχώρηση των φωτογραφιών!
