Βρίσκεστε εδώ:Αρχική>>Υγεία>>Υγιείς και μη υγιείς μηχανισμοί άμυνας

banner roots

Υγιείς και μη υγιείς μηχανισμοί άμυνας
04.12.2017 | 09:58

Υγιείς και μη υγιείς μηχανισμοί άμυνας

Συντάκτης:  Παναγιώτης Σκαπέτης
Κατηγορία: Υγεία

Γράφει η Φανή Λούγκλου,
ΜΑ Κλινική Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος

Στην ψυχολογία, συχνά μιλάμε για μηχανισμούς άμυνας. Είναι στρατηγικές σύμφωνα με τις οποίες σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε προκειμένου να προστατευτούμε αι να αποστασιοποιηθούμε από την πλήρη αντίληψη δυσάρεστων σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών. Λειτουργούν σε υποσυνείδητο επίπεδο και κυμαίνονται από ανώριμου (μη υγιείς) ως ώριμους (υγιείς). Χρησιμοποιούνται καθημερινά και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό πώς αντιμετωπίζουμε την καθημερινότητα, τα προβλήματα, τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, τη ζωή.

Η έντονη εξάρτηση στους ανώριμους μηχανισμούς άμυνας (ΜΑ) εμποδίζει την ικανότητά μας να επιλύσουμε διαμάχες και προβλήματα. Μας κρατά καθηλωμένους σε έναν φαύλο κύκλο και δε μας επιτρέπει να ζήσουμε πιο ολοκληρωμένη/ευτυχισμένη ζωή. Ο ψυχίατρος GeorgeValliant ομαδοποίησε τους ΜΑ σε τέσσερις κατηγορίες.

1. Επίπεδο I: παθολογικοί ΜΑ: συνήθως συναντώνται σε άτομα με ψυχωτικές διαταραχές. Μπορεί επίσης να εκφραστούν μέσα από τα όνειρα και στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας.
• Άρνηση: Είναι μια συνηθισμένη αντίδραση σε κρίσεις που είναι πολύ οδυνηρές ή απειλητικές για να τις επεξεργαστούμε.
• Διαχώριση: Συμβαίνει όταν δεν μπορούμε να ενσωματώσουμε αρνητικές και θετικές παρορμήσεις, συναισθήματα και συμπεριφορές. Η σκέψη γίνεται άσπρη και μαύρη και ορίζουμε εμπειρίες, ανθρώπους και καταστάσεις ως «όλα καλά» ή «όλα κακά». Η διαχώριση μας εμποδίζει να αντιληφθούμε λεπτομέρειες, να συνάψουμε υγιείς σχέσεις και να ελέγξουμε τα συναισθήματα μας. Ως αποτέλεσμα, δεν μπορούμε να ανεχτούμε την αβεβαιότητακαι τις αντιθέσεις.
• Υπερβολική προβολή: Προκειμένου να διαχειριστούμε ένα ηθικό ή ψυχολογικό δίλημμα, το «πετάμε» σε άλλους.
• Κόμπλεξ ανωτερότητας: Εκφράζεται όταν μια διογκωμένη αίσθηση του εαυτού καλύπτει συναισθήματα κατωτερότητας και κακή αυτοπεποίθηση.
• Κόμπλεξ κατωτερότητας: ένα άτομο που κυνηγά συνεχώς την επιτυχία με ένταση μπορεί να έχει σαν κίνητρο χαμηλή αυτοπεποίθηση, αμφιβολίες για τον εαυτό του και την αίσθηση ότι δεν καταφέρνει να φτάσει κάποια κοινωνικά δεδομένα. Το άτομο αυτό συνεχώς προσπαθεί να αποδείξει το αντίθετο μέσα από τις επιτυχίες του.

2. Επίπεδο II:ανώριμοι ΜΑ: τους συναντάμε στα παιδιά, στους εφήβους αλλά και στους ενήλικες. Όταν χρησιμοποιούνται υπερβολικά, μπορεί να εμποδίσουν την ικανότητά μας να αξιολογήσουμε σωστά την πραγματικότητα, να χτίσουμε και να διατηρήσουμε σχέσεις και να ζήσουμε ολοκληρωμένη ζωή.
• Ξεσπάσματα: συμβαίνει όταν ασυνείδητες επιθυμίες εκφράζονται με σωματικές επιθέσεις απέναντι σε άλλους.
• Φαντασίωση: είναι η αποφυγή της πραγματικότητας μέσα από τη φαντασία και την ονειροπόληση.
• Ευχολόγια: συμβαίνει όταν βασίζουμε τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές μας σε αυτό που θα θέλαμε η πραγματικότητα να είναι και όχι σε αυτό που όντως συμβαίνει.
• Εξιδανίκευση: εκφράζεται όταν αποθεώνουμε κάποιον. Αυτό δημιουργεί διαμάχες σε μία σχέση γιατί διαστρεβλώνει την αίσθηση της πραγματικότητας, μειώνει την κατανόηση και μας εμποδίζει να γνωρίσουμε το άτομο πραγματικά.
• Παθητική επιθετικότητα: Η έννοια αναφέρεται σε μια μορφή έμμεσης επιθετικότητας απέναντι στους άλλους. Παραδείγματα αποτελούν οι αναβολές, ο σαρκασμός, τα εχθρικά αστεία κτλ.
• Προβολή: Είναι η απόδοση σε άλλα άτομα των προσωπικών κινήτρων, των σκέψεων και των χαρακτηριστικών που είναι μη αποδεκτά από το ίδιο το άτομο.
• Σωματοποίηση: Τα ψυχολογικά προβλήματα εκφράζονται ως σωματικά, όπως πονοκέφαλοι, διαταραχές του πεπτικού και χρόνιοι πόνοι.

3. Επίπεδο III: νευρωτικοί ΜΑ: τους συναντάμε κυρίως στους ενήλικες. Αν και έχουν βραχυπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα, μακροπρόθεσμα δημιουργούν δυσκολίες.
• Μετάθεση: Η αντικατάσταση μιας απειλητικής, μη αποδεκτής παρόρμησης με ένα μη απειλητικό στόχο. Οι στάσεις και τα συναισθήματα προς το μη αποδεκτό αντικείμενο κατευθύνονται προς την πιο ασφαλή εναλλακτική λύση.
• Διανοητικοποίηση: Είναι η απομάκρυνση της συναισθηματικής φόρτισης από οδυνηρές ή επιβλαβείς καταστάσεις.
• Εκλογίκευση: Είναι μια μορφή διανοητικοποίησης κατά την οποία οι καταστάσεις επεξεργάζονται με λογικό και ορθολογικό τρόπο. Είναι η λογική εξήγηση και η εκ των υστέρων δικαιολόγηση που δίνεται για σκέψεις και μορφές συμπεριφοράς που ενοχλούν.
• Απώθηση: Οι οδυνηρές, επικίνδυνες σκέψεις παρεμποδίζονται να φτάσουν στο συνειδητό επίπεδο.
• Διόρθωση: Μια μη αποδεκτή συμπεριφορά, σκέψη ή συναίσθημα διορθώνεται με κάτι πιο αποδεκτό. Ένα άτομο μπορεί να καταναλώσει μεγάλες ποσότητες τροφής τη μία μέρα και την επόμενη να μη φάει καθόλου. Αυτός ο ΜΑ συνδέεται με τις ψυχαναγκαστικές διαταραχές.

4. Επίπεδο IV: ώριμοι ΜΑ: είναι οι πιο υγιείς μηχανισμοί άμυνας, απλώς επειδή δεν οδηγούν σε καταστροφικά αποτελέσματα, ούτε εμποδίζουν την ανάπτυξη σχέσεων. Ενισχύουν την αίσθηση της ολοκλήρωσης, της ευχαρίστησης και του αυτό-ελέγχου επιτρέποντάς μας να επεξεργαστούμε αποτελεσματικά διαμάχες, συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές με θετικό τρόπο.
• Υπομονή: μας βοηθά να μειώσουμε την επιθετικότητα και την αποφυγή.
• Ταύτιση: σημαντικός ΜΑ για κάθε προσωπικότητα, είναι η αύξηση των συναισθημάτων αξιότητας για την υιοθέτηση των χαρακτηριστικών ενός άλλου ατόμου (ή μιας ομάδας), για το οποίο (ή για τα οποία) υπάρχει μεγάλη εκτίμηση. Σημείωση: το όφελος της ταύτισης εξαρτάται από το άτομο με το οποίο προσπαθούμε να ταυτιστούμε, άρα επιλέγουμε με προσοχή!
• Μετουσίωση: Η αλλαγή, ή υποκατάσταση, μη αποδεκτών ιδεών ή μορφών συμπεριφοράς με άλλες κοινωνικά αποδεκτές. Για παράδειγμα, ένας καλλιτέχνης μπορεί να εκφράσει την επιθετικότητά του και το θυμό του δημιουργώντας έργα με ένταση.
• Αλτρουισμός: συμβαίνει όταν λαμβάνουμε ικανοποίηση βοηθώντας άλλους.

Άρα, πώς ξέρουμε ποιοι ΜΑ είναι βοηθητικοί και ποιοι όχι; Θα πρέπει να αποφεύγουμε το άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα τελείως; μας κάνει καλό κάτι τέτοιος; Η απάντηση είναι όχι. Η απόλυτη αποφυγή μας στερεί την ευκαιρία να εμβαθύνουμε, ώστε να αναγνωρίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τις αιτίες. Άλλωστε, είναι αδύνατο να φτιάξουμε κάτι που δεν ξέρουμε ότι έχει χαλάσει.

Σημαντικό βήμα είναι να έχουμε την ικανότητα να ανεχόμαστε δυσάρεστα συναισθήματα. Όταν μπορούμε να αντέξουμε το θυμό, το φόβο, τη θλίψη, το άγχος και την απόρριψη, δημιουργούμε το συναισθηματικό και γνωστικό χώρο να βρούμε αποτελεσματικές λύσεις στα προβλήματά μας. Άρα, η αναγνώριση και το ξεκαθάρισμα των ΜΑ που χρησιμοποιούμε για να διώξουμε το άγχος και άλλα ενοχλητικά συναισθήματα είναι ένα σημαντικό εργαλείο για να αντιμετωπίσουμε αυτό που πραγματικά μας δυσκολεύει. Μας δίνει τη δύναμη να βελτιώσουμε τα πράγματα.

 

Ακολουθήστε το limnosfm100.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
Μοιραστείτε το